ایران‌بوم

گیاهی پایا، انبوه و دارای شاخه و برگ فراوان به ارتفاع 30 تا 80 سانتی متر است که بسته به شرایط اقلیمی بیشتر یا کمتر هم می‌شود. برگ‌های آن قلبی شکل، متقابل و دندانه‌دار با دندانه‌های فاصله دار از هم است. روی برگ‌ها را کرک‌های ریز سفید رنگی می‌پوشاند. برگ‌ها در سطح فوقانی معمولاً به رنگ سبز تیره و در سطح تحتانی سبز روشن است و هنگامی که در دهان گذاشته شوند باعث خشک شدن دهان و ایجاد مزه گس مانندی می‌کنند که این مزه به خاطر دارا بودن تانن است. همچنین برگ‌ها دارای رگبرگ‌های برجسته و ظاهری ناصاف هستند.‏

ساقه‌ها همانند سایر گیاهان خانواده نعناعیان چهارگوش و مستقیم هستند و به ندرت اتفاق می‌افتد که به صورت خوابیده روی زمین قرار بگیرند ولی در گیاهان جوان این اتفاق بیشتر است. ریشه‌ها نیز به رنگ قهوه‌ای و از روی استولون‌ها خارج می‌شوند. گل‌ها در خرداد تا اواسط مرداد و در زاویه بین برگ‌ها ظاهر شده و دارای رنگ‌های سفید یا گلی هستند. میوه‌ای چهار فندقه و قهوه‌ای رنگ دارد یعنی چهار قسمتی بوده و طول آن 1 تا 5/1 میلی متر است. دانه، تخم مرغی شکل و رنگ آن تــیره و براق است. وزن هزار دانه 6/0 تا 7/0 گرم است. دانه‌های این گیاه چنانچه درشرایط مناسبی نگهداری شوند، تا چهار سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار هستند. پیکر رویشی شامل برگ‌ها و ساقه‌های جوان بادرنجبویه حاوی مواد موثره هستند و خاصیت دارویی دارند. از مواد موثره این گیاه، داروهایی برای درمان ناراحتی‌های عصبی و نیز داروهایی برای مداوای بیماری‌های معدی، قلبی، روده‌ای که منشاء عصبی دارند تهیه می‌شود.اسانس بادرنجبویه در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد دارد.‏

بومی شرق مدیترانه و جنوب اروپا است و در اسپانیا تا قفقاز و در آسیای صغیر و ایران پراکندگی دارد.‏

بادرنجبویه در طول رویش نیاز به هوای گرم و نور کافی دارد. بذرها دردمای 10 تا 12 درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زنند ولی دمای مناسب برای جوانه‌زنی 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد است. درجه حرارت مطلوب در طول رویش گیاه 20 تا 22 درجه سانتی‌گراد است. ریشه بادرنجبویه نسبتاً طویل است. این ریشه قادر به جذب رطوبت در اعماق زمین است و برای مدتی خشکی را تحمل می‌کند. بادرنجبویه در هر نوع خاکی قادر به رویش است و خاک‌هایی با بافت متوسط و غنی از ترکیبات کلسیم و مواد و عناصر غذایی برای رویش این گیاه مناسب هستند. بادرنجبویه قادر است خشکی را برای مدتی تحمل کند ولی کم آبی و خشکی‌های طولانی سبب خشک شدن آن می‌شود. ‏PH‏ مناسب خاک برای بادرنجبویه 8/4 تا 8 است. باید توجه داشت که رویش این گیاه در سایه نه تنها موجب کند شدن رشد و نمو گیاه می‌شود بلکه در کاهش کمیت و کیفیت اسانس آن نیز موثر است. در هر دوره آبیاری گیاهان به 30-40 میلی لیتر آب نیاز دارند.‏

بادرنجبویه به وسیله دانه یا تقسیم ریشه در بهار یا پاییز کشت می‌شود. اگر در پاییز کشت شود بهتر است دیرتر از مهر ماه نباشد چون ممکن است از بین برود. اواخر پائیز یعنی در ماه آذر زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. در کشت غیر مستقیم زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد اواسط بهار (اواخر فروردین - اوایل اردیبهشت) است ولی زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک اواخر زمستان (اواخر بهمن ) خواهد بود.‏

بادرنجبویه دارای قوه رویشی کمی است از این رو برای افزایش قوه رویشی، بذرها را باید به مدت 16 تا 20 ساعت در آب و در دمای محیط خیساند یا این که آنها را 48 ساعت در دمای صفر درجه سانتی گراد قرار داد. ‏

رشد اولیه بادرنجبویه بسیار کند بوده و وجـــین علف‌های هرز در طول رویش این گیاه ضـــروری است. بنابراین در سال اول رویش باید 3 بار اقدام به وجین علف‌های هرز کرد. این گیاه در طول رویش توسط برخی آفات یا عوامل بیماریزا تهدید می‌شود.‏از سال اول رویش می‌توان محصول را برداشت کرد. در سال اول یک بار ولی از سال دوم به بعد دو یا حتی سه مرتبه می‌توان پیکر رویشی بادرنجبویه را برداشت کرد. زمان مناسب برای نخستین برداشت مرحله گلدهی است. دومین برداشت معمولاً اواسط شهریور انجام می‌گیرد. چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد اواخر مهرماه نیز می‌توان سومین برداشت را انجام داد. پیکر رویشی گیاهان از فاصله چهار تا پنج سانتی متری از سطح زمین برداشت می‌شوند و پیکر رویشی را هنگامی باید برداشت کرد که قطرات شبنم موجود روی سطح گیاهان بر اثر تابش آفتاب خشک شده باشند. برگ‌ها پس از برداشت به سرعت سیاه یا قهوه‌ای رنگ می‌شوند از این رو پس از برداشت بلافاصله باید آنها را خشک کرد.‏