ایران‌بوم

مدرسه چهارباغ از آثار تاریخی بی نظیر است که بی توجهی دستگاههای متولی زمینه تخریب آن را فراهم کرده چنانچه در مرمت کنونی گنبد این مدرسه فاصله گلهای گنبد از گوی بالای آن 45 سانتیمتر است در حالیکه فاصله اصلی آن از گوی 95 سانتیمتر است.

به گزارش خبرنگار مهر در اصفهان، شهر تاریخی اصفهان در طول تاریخ به سبب آسمان نیلگون و وجود گنبدهای فیروزه‌ای همواره زبانزد خاص و عام بوده و از آن به عنوان "شهر گنبدهای فیروزه‌ای" یاد می‌شود اما متاسفانه در چند سال اخیر به سبب وجود نوعی مدیریت چندگانه بر برخی از این بناهای تاریخی شاهد نوعی تخریب و نابودی هستیم و اکنون نیز مرمت غیراصولی گنبد مدرسه چهارباغ از دیگر مسائلی است که باید در خصوص آن تامل کرد.

مدیریت چندگانه بر بناهای تاریخی چند صد ساله که از گذشتگان برای ما به یادگار مانده نهایت خود عاملی شده تا شاهد نوعی کشمکش و در نهایت بی توجهی به این بناهای تاریخی باشیم.

گنبد مدرسه چهارباغ اصفهان نیز با توجه به موقعیت خاصی که قرار گرفته آنگونه جلوه دارد که هرگاه از مهمانسرای عباسی یا کاروانسرای مادر شاهی که در ضلع شرقی این بنا واقع شده به سمت آن نگاه می‌کنیم دارای شکوه عظمت خاصی است که توجه هر گردشگر خارجی را به عنوان یکی از زیباترین آثار تاریخی به خود جلب می‌کند.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان عرصه میراث فرهنگی از نظر تناسب معماری و زیبایی، طرح کاشی کاری گنبد مدرسه چهارباغ پس از مسجد شیخ لطف الله قرار دارد زیرا انواع مختلفی از فنون کاشی کاری در آن بکار رفته که مجموعه آن بر شکوه،‌عظمت و زیبایی این گنبد تاریخی چند صد ساله می‌افزاید همچنین از کاشی‌کاری‌های بکار رفته در این مدرسه به عنوان "موزه کاشی کاری اصفهان" یاد می‌کنند زیرا هنرهای مختلفی چون هفت‌رنگ، معرق، گره‌سازى، پیلى و معقلى بکار رفته است.

در وصف زیبایی‌های مدرسه چهارباغ یک محقق و پژوهشگر فعال اظهار داشت: نمای خارجی مدرسه رو به خیابان و دارای سردرِ بسیار زیباست که اطرافش دهنه ایوان آجری دو طبقه است که در عقب آنها حجره‌هایی وجود دارد.

محمد حسین ریاحی ادامه داد: از نظر تناسب معماری و زیبایی طرح و کاشی‌کاری، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد ولی در مجلل آن که با طلا و نقره تزئین شده، از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی در نظر استادان بزرگ امروز این فن نیز شاهکاری از صنایع ظریفه است.

وی ادامه داد:‌ درب اصلی مدرسه چهارباغ نیز بسیار نفیس است چنانچه این در با نقره و طلا تزیین شده و از نمونه‌های والای هنر و صنعت است.

ریاحی همچنین در خصوص مساحت ساختمان و صحن مدرسه نیز اظهار داشت: ‌این مدرسه قریب هشت هزار و 500 مترمربع مساحت دارد و صحن آن به شکل مربع است که طول آن از مشرق به مغرب، 65.5 متر و عرض آن نیز از شمال به جنوب، 55.5 متر است و نهر بزرگی که از شعب زایندهرود است (مادی فرشادی) از وسط آن میگذرد و چند چنار کهنسال از چنارهای قدیمی آنجا هنوز باقی است.

براساس نوشته‌های بر جای مانده حدود یک قرن پیش جهانگردی فرنگی در خصوص عظمت این مکان این گونه نوشته که "آیا در سراسر جهان مدرسه‌ای می‌توان یافت که در زیبایی و صفا از این کامل‌تر باشد و در آن، اجزا و عناصر گوناگون بدینسان به هم درآمیخته و درهم ترکیب و ذوب شده و اثری واحد پدید آورده باشند".

این مدرسه آخرین بنای تاریخی باشکوه عهد صفویه در اصفهان است که در دوره شاه سلطان حسین از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری با هدف تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی ساخته شد و از آن با نام‌های مختلفی چون مدرسه سلطانی، ‌مدرسه مادرشاهی، مدرسه چهارباغ تاکنون خوانده‌اند و پس از انقلاب اسلامی نیز این مدرسه از حیث دروس حوزوی فعالتر شد و به مدرسه امام جعفر صادق (علیهالسلام) موسوم شد.

اما متاسفانه در مرمت‌های اخیر این بنای تاریخی آنگونه که باید و شاید قداست این بنای تاریخی مورد توجه قرار نگرفته و در مرمت آن به گونه‌ای اهمال شده است. هرچند که با تغییر مدیریت در سازمان میراث فرهنگی اصفهان اکنون به نظر می‌رسد مدتی است که مرمت غیراصولی این بنا متوقف شده اما از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که علاوه بر سازمان میراث فرهنگی دیگر دستگاه‌هایی که مدیریت این مسجد را بر عهده دارند در فکر نگهداری آن باشند.

چنانچه مشاهده سردر ورودی این بنای تاریخی که با کاشی‌های لاجوردی و زیبا تزئین شده خود مبین نوعی بی‌توجهی به این بنای تاریخی است زیرا هر لحظه احتمال فرو ریختن این کاشی‌ها که نشان دهنده تمدن و فرهنگ ایرانیان است وجود دارد و باید در این خصوص توجهی بیش از بیش داشت.

در این خصوص یک مرمتکار برجسته عرصه کاشی به خبرنگار مهر گفت: بارها در خصوص وضعیت کاشی‌های ورودی این مسجد تذکرات لازم را به سازمان میراث فرهنگی داده اما روشن نیست علت این بی توجهی چیست زیرا اکنون بخشی از این کاشی‌های زیبا نیز فرو ریخته که بجای آن گچ مالیده‌اند.

محمدحسن مقضی با اشاره به اینکه اکنون حتی یکی از این کاشی‌ها دیگر وجود ندارد، تصریح کرد: باید متولیان مربوطه در این خصوص اقدامات لازم را در سریع‌ترین زمان ممکن به انجام رسانند زیرا اتلاف وقت در این عرصه نابودی آن را به همراه دارد و تنها با فرو ریختن این کاشی‌ها صبح روز بعد رفتگران خورده‌های باقیمانده این کاشی‌های زیبا را جارو خواهند کرد.

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه نزدیک به 30 سال در مدرسه چهارباغ پیش و پس از انقلاب اسلامی در کنار پدر خویش مرمت گنبد مدرسه چهارباغ و بخشی از این کاشی‌ها را انجام داده که آن کاشی ها هنوز دچار مشکل نشده افزود: هر روز از پای گنبد عبور می‌کنم و مشکلات گنبد این مدرسه برای من قابل مشاهده است.

مقضی ادامه داد: مرمت دو قسمتی نیز که انجام نشد به سبب توافق مالی با سازمان میراث فرهنگی بود و آنها در واقع نمی‌خواستند هزینه یک استادکار را پرداخت کنند.

این مرمتگر اصفهانی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه از دو الی سه سال گذشته مجددا مرمت قسمت‌های باقی مانده از گنبد مدرسه چهارباغ آغاز شده، اظهار داشت: متاسفاته مرمتهای اخیر بصورت غیراصولی انجام شده چنانچه بر روی این گنبد طرح گلی وجود دارد که فاصله آن با گوی بالای گنبد 95 سانتی متر است این در حالی است که این فاصله در آنچه که اخیرا کار مرمتی شده نزدیک به 45 سانتی متر است.

وی تصریح کرد: این اختلاف از سمت خیابان چهارباغ به وضوح قابل ملاحظه است و اکنون این سئوال مطرح است که آیا سازمان میراث فرهنگی کارشناسی که این موضوع را تشخیص دهد ندارد و چرا از مرمتکارانی که در این عرصه خبره هستند استفاده نمی‌کند و مرمت اصول خاص خود را نیاز دارد که این مرمتکاران اطلاع خاصی در این خصوص ندارند.

مقضی همچنین به تشریح اینکه اختلاف از کجا به وجود آمده نیز پرداخت و اظهار داشت: آنها قالب 20 سال پیش را که در واقع قالب اصلی گنبد بود را به هم زدند لذا قالب جمع شد و به همین سبب است که این طرح به سمت بالا رفته که البته گویا کسی نیز متوجه نشده و اکنون نیز نزدیک به پنج الی 6 ماه است که کسی بر روی گنبد مدرسه چهارباغ کار نمی‌کند.

این مرمتگر اصفهانی با اشاره به اینکه برخی از دستگا‌هها اذعان می‌کنند که برای مرمتهای آثار تاریخی هزینه می‌کنند، اظهار داشت: روشن نیست کمک‌‌هایی که در این عرصه هزینه می‌شود کجا می‌رود و آیا این هزینه‌ها برای مرمتهای غیراصولی هزینه می‌شود.

خرابی گذشته بهتر از مرمتهای غیراصولی امروز است

مقضی ادامه داد: به نظر می‌رسد خرابی‌های گذشته بهتر از مرمتهای غیراصولی است یعنی هزینه‌ها درست خرج نمی‌شود.

وی با گلایه از مرمت‌هایی که اخیرا انجام شده، ادامه داد: متاسفانه در این مرمتها مجددا از کاشی‌های قدیمی استفاده نکردند و تنها دلیلی که می‌توان در این عرصه آورد این است که استفاده از کاشی‌های قدیمی زمان‌بر است.

کاشی‌های گنبد مدرسه چهارباغ نیز طی چند سال آینده فرو می‌ریزد

مقضی همچنین با اشاره به اینکه اجرای گچ در مرمت گنبدها نیازمند اصول خاصی است که باید آن را رعایت کرد، اظهار داشت: با کشته کردن گچ (زیاد هم زدن گچ) چسبندگی آن از بین خواهد رفت که این اتفاق در مرمت گنبد مسجد امام نیز رخ داده و طی چهار الی پنج سال آینده نیز کاشی‌های گنبد مدرسه چهارباغ نیز همچون گنبد مسجد امام فشرده و فرو خواهد ریخت.

در هر صورت بی‌توجهی مسئولان قبلی سازمان میراث فرهنگی اصفهان نسبت به رعایت اصول مرمت بناهای تاریخی سبب شده تا در اصفهان شاهد این باشیم که هر روز اخبار جدیدی از وضعیت گنبدهای فیروزه‌ای این شهر تاریخی و وضعیت ناراحت کننده آن به گوش برسد.

البته در این عرصه نباید از این نکته غافل بود که یکی از آفتهای اصلی موجود برای مرمت این بناهای تاریخی چند مدیریتی بودن آنهاست زیرا در نهایت برخی تنها استفاده از بنا و موقو‌فه‌های بنا را حق خود می‌دانند و از طرف دیگر سازمان میراث فرهنگی را تنها به عنوان یک سپر حفاظتی از این بنا تلقی می‌کنند که موضوع یکی از آفتهای ابنیه تاریخی در اصفهان است.

از سوی دیگر یکی دیگر از هنرمندان اصفهانی که رئیس شورای بازار هنر اصفهان نیز هست با اشاره به اینکه مدرسه چهارباغ سرآمدی از هنر و زیبایی است بر این باور است که اکنون کل مدرسه از لحاظ تعمیرات زیر سئوال است.

غلامرضا شاه‌میوه به این نکته اشاره کرد که گنجشک‌ها با نو‌ک‌های خود برخی از کاشی‌های مدرسه چهارباغ را خراب کرده اند که جای آنها با گچ پر شده است و این عدم رسیدگی به ابنیه تاریخی فاجعه‌ای برای اصفهان به حساب می‌رود.

در قدیم کاشی‌های مدرسه چهارباغ به خارجیان فروخته می‌شد

وی در ادامه با اشاره به اینکه نزدیک به 40 سال است در بازار هنر اصفهان به سر می‌برم، افزود: بی توجهی به این بنای تاریخی تا اندازه‌ای است که در قدیم یک پیرمرد اینجا بود که هر کاشی از مدرسه چهارباغ که فرو می‌ریخت را به گردشگران خارجی می‌فروخت.

شاه‌میوه همچنین به درب زیبایی از این مدرسه که رو به بازار باز می‌شود نیز اشاره کرد و گفت: این درب تاریخی بسیار زیبا و قابل توجه است که با خاتم کاری‌های بسیار زیبا تزئین شده و شخصا برای نرده کشیدن دور آن اقدام نمودم و باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از تخریب این در به انجام رساند.

کاشی‌های دورن مدرسه چهارباغ فروخواهد ریخت

همچنین یکی دیگر از مرمتگران اصفهانی که هم اکنون مرمت گنبد را در دست دارد نیز در خصوص لزوم توجه به مرمت مدرسه چهارباغ اظهار داشت: در حال حاضر ظاهر این کاشی‌های درون مدرسه سالم و خوب است اما در واقع همچون یک انسان سرطانی است که ظاهری زیبا دارد اما از درون مشکل دارد و رسیدگی به آن ضروری است.

حسین علی مصدق زاده ادامه داد: کاشی‌های درون مدرسه نیز ظاهری سالم دارد اما در اصل طبله شده و طی دو الی سه سال آینده فرو خواهد ریخت.

وی در پاسخ به سئوال دیگری مبنی بر اینکه گفته می‌شود مرمت این گنبد نزدیک به شش ماه است که متوقف شده اظهار داشت:‌ چنین چیزی حقیقت ندارد زیرا چند روز پیش کارگر من برای شستشوی گنبد بر روی داربست‌ها رفت و مرمت آن چند روز دیگر بیشتر کار ندارد.

این مرمتگر اصفهانی در ادامه سخنان خود در پاسخ به سئوال دیگری مبنی بر اینکه طرح روی این گنبد با طرح‌های قبلی فاصله دارد یا خیر اظهار داشت: هر شخصی برای مرمت این گنبد نظر خود را بیان می‌کند و شخصا قصد عوض کردن این طرح را نداشته‌ام.

مصدق زاده خاطرنشان کرد: ممکن است این طرح در مرمتهای گذشته نیز میزانی کم و زیاد شده باشد.

از دیگر نکاتی که اکنون مدرسه چهارباغ از آن رنج می‌برد نم حاکم بر دیواره‌های این بنای زیبای تاریخی است که تاکنون اقدام خاصی در این رابطه انجام نشده است و بی‌توجهی به این نم نیز می‌تواند تخریب این بنای تاریخی را به مرور زمان به همراه داشته باشد.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نشت یا شکستگی لوله‌های فاضلاب می‌تواند عاملی باشد که زمینه ورود نم بر دیوارها را ایجاد کرده و برخی دیگر نیز بر این اعتقاد هستند که عبور مادی و نهری که در درون این مدرسه است خود عامل گسترش نم شده است.

در این خصوص شاه میوه معتقد است: در گذشته کانال‌کشی‌هایی در اطراف این مدرسه انجام شد تا در نهایت نم موجود گرفته شود اما اکنون روشن نیست که این نم از مادی آبی که از وسط حیاط مدرسه می‌گذرد ایجاد شده یا از مکان دیگری است ولی در هر صورت انتظار می‌رود تا این مشکل مدرسه چهار باغ نیز رفع شود.

در هر صورت انتظار می‌رود تا متولیان امر در خصوص مرمت و نگهداری این بنای تاریخی اقدامات لازم را به عمل آورند تا همچنان شاهد ماندگاری این بنای تاریخی باشیم چرا که در صورت عدم رسیدگی به این بنای تاریخی احتمال ورود خسارتهای جبران ناپذیری به آن وجود دارد که پس از آن راه هیچ بازگشتی نیست.

خبرگزاری مهر آماده شنیدن و انعکاس نظرات مسئولان ذیربط در این خصوص است.

----------------------------------
گزارش: ‌محمد قاسمی
عکس: عالیه سعادت پور