یادمان
خانه خداوندگار نی، فرومی ریزد!
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- یکشنبه, 24 بهمن 1389 08:32
- آخرین به روز رسانی در یکشنبه, 24 بهمن 1389 08:32
- نمایش از یکشنبه, 24 بهمن 1389 08:32
- بازدید: 5241
برگرفته از تارنگار ایران نامه - شاهین سپنتا
سنگ مزار نمادینی در تخت فولاد اصفهان نصب شد تا رهگذران «خداوندگار نی» و هنرش را از یاد نبرند، اما خانه تاریخی او که روزگاری نوای خوش نی استاد در آن جاری بود و خانه مشتاقان و دوستداران هنر او بود، امروز در چنگال سیری‌ناپذیر سوداگران گرفتار آمده و دیر نیست که کالبد رنجور این خانه کهنسال را در هم فرو کوبند و صدای نی استاد که هنوز از هر گوشه «خانه نی» به گوش می‌رسد، در تهاجم صدای گوش‌خراش بولدوزها گم شود. خداوندگار نی، عنوانی است که دوستداران موسیقی و چهره‌های نامدار موسیقی ایرانی همچون استاد روح‌الله خالقی و استاد حسن کسایی به هنرمند پرآوازه ایرانی «نائب اسدالله اصفهانی» داده‌اند. استاد نایب اسدالله نی‌زن اصفهانی، از هنرمندان دوران قاجار، در شهر اصفهان دیده به گیتی گشود. او نی‌نوازی را نزد پدرش «نائب‌حسین‌خان» از هنرمندان آن دوره و «ابراهیم آقا باشی» فراگرفت و خود نیز منشاء نوآوری‌های ماندگاری در این رشته هنری شد.
از نوآوری‌های نائب اسدالله، ابداع گوشه‌ای در موسیقی سنتی به نام «بغدادی نائب» است. گفته می شود که پیش از استاد نایب اسدالله اصفهانی، نی‌نوازی با لب (در تداول عامه: چوپانی) متداول بود ولی او برای نخستین بار شیوه نی‌نوازی را تغییر داد و با گذاشتن نی در بین دندان‌های پیش، روشی بهتر در نواختن نی ابداع نمود که شاگردانش هم پس از او همین شیوه را ادامه دادند. میراث معنوی و هنری برجای مانده از خداوندگار نی، افزون بر هنرنمایی‌های او که در صفحات فنوگراف ضبط شده و افزون بر شیوه نوین نی‌نوازی و نوپردازی در ردیف‌های موسیقی، پروش نسلی از هنرمندان برجسته همچون عبدالخالق،حسین اصفهانی، مهدی نوایی، حسین طاهر زاده، مشیر همایون، عبدالله‌خان دوامی و جلال تاج اصفهانی است که دستگاه همایون را نزد او فراگرفت.
استاد مهدی نوایی، بزرگترین و بهترین شاگرد نایب اسدالله اصفهانی در نی‌نوازی بود که در سال ۱۲۸۵ در اصفهان به دنیا آمد و در سال ۱۳۲۶ درگذشت. استاد حسن کسایی و استاد حسین یاوری نیز از برجسته‌ترین شاگردان استاد مهدی نوایی بودند. به این ترتیب استاد نائب اسدلله اصفهانی، یکی از تاثیر گذارترین استادان نی در دوران معاصر است و سبک و روش هنر او همچنان زنده و در جامعه هنر موسیقی سنتی ایران جریان دارد.
از استاد نائب اسدالله اصفهانی نقل شده که گفت: « من نی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاه بردم». این سخن استاد، یادآور نقش موثری بود که او در گسترش هنر موسیقی در میان همه اقشار جامعه داشت و از پیر تا جوان، و از غنی تا فقیر همه را مجذوب نوای خوش نی سحرآمیز خود می‌نمود. چنان که گفته شده: در یکی از سفرهای ناصرالدین شاه به انگلستان، همراه او رفت و در کنسرت بزرگی که در حضور ملکه وقت بریتانیا برپا شد، شرکت کرد. در این برنامه هنری، نوازندگان بیشتر کشورها شرکت داشتند و برنامه‌هایی اجرا کردند. در پایان برنامه با اشاره ناصرالدین شاه، نایب اسدالله، شروع به نواختن نی نمود. نوازندگی او چنان تاثیری بر همه حاضران و شخص ملکه گذاشت که گردنبندش را بیرون آورد و بر گردن نایب آویزان نمود و به حاضران گفت: « باید اعتراف کرد این مرد ایرانی با چوبی خشک که بیش از چند سوراخ در آن دیده نمی‌شود چنان غوغایی به پا کرد که همه سازهای پیشرفته امروزی را منهدم ساخت».
استاد نائب اسدالله اصفهانی، 28 آذرماه سال 1300 خورشیدی در اصفهان در گذشت و به قول یکی از نوادگانش به نام «عباسعلی مظفری»، در تخت پولاد اصفهان روبروی مقبره فیض کاشانی در زیر یک دیوار به خاک سپرده شد. آرامگاه او به هنگام احداث خیابان فیض تخریب شد تا این که در سال 1382 انجمن اصفهان‌پژوهان در نامه‌ای به شهرداری اصفهان، خواستار بازسازی محل آرامگاه او شد، این پیگیری ها باعث شد تا سرانجام در سال 1384 خورشیدی، سنگ مزاری برای استاد نائب اسدالله اصفهانی تهیه شد و در محدوده‌ای که آرامگاه او بود در کنار مقبره فیض در حاشیه خیابان فیض در مجموعه تخت فولاد نصب شد.
بر روی سنگ مزار استاد نائب اسدالله اصفهانی این جملات آمده که به نظر می‌رسد با شتاب‌زدگی نوشته شده است: «هنر برتر از گوهر آمد پدید. بشنو از نی چون حکایت می‌کند/ وز جدایی‌ها شکایت می‌کند. آرامگاه استاد موسیقی، نی‌نواز و ردیف‌دان بزرگ و هنرمند وارسته، روان‌شاد: نایب اسدالله اصفهانی فرزند نایب حسین خان. حدود سال 1304 هجری شمسی در سن 80 سالگی درگذشت. خدمات و زحمات این هنرمند با فضیلت در عرصه موسیقی و آواز ایران سند افتخاری است برای وی و مکتب موسیقی اصفهان به ویژه خطه هنرپرور زنده‌رود. شهرداری اصفهان. مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد. زمستان 84».
اما خانه تاریخی استاد اسدالله نائب اصفهانی، در خیابان چهارباغ خواجو و ابتدای بن‌بست نظام، با این که به پیشنهاد انجمن اصفهان پژوهان در سال 1381 به شماره 11562 در فهرست آثار ملی ثبت شد اما در سکوت مرگبار سازمان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان، در حال فروریختن است و چون در تملک بانک سپه قرار گرفته است، بیم آن می رود که به زودی تخریب شود و به یکی از شعب بانک سپه تبدیل شود.
به تازگی، علیرضا روحانی از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان، در این مورد به خبرگزاری مهر گفته است: « تا به حال هیچ اقدامی برای حفظ و احیاء یا تقویت این بنا از سوی هیچ ارگانی انجام نشده است».
وی افزوده است: «چون این خانه در فهرست آثار ملی قرار گرفته بانک سپه نمی تواند تغییری در آن ایجاد کند بلکه تنها چند تیرآهن در کنار دیوارها قرار داده تا از ریزش آن جلوگیری شود».
وی با بیان اینکه خانه نائب اسدالله به مرمت فوری نیاز دارد تصریح کرده است: « اگرچه خانه نائب اسدالله معماری تاریخی خاصی ندارد اما چون منزل یکی از بهترین اساتید نی ایران بوده می‌توان از آن به عنوان موزه موسیقی استان اصفهان استفاده کرد».
