یادمان

کشف گوری عجیب در بزرگترین قبرستان ایران‌باستان

پس از ١١٠٠ گورِ کاوش شده در بزرگترین قبرستان پیش از اسلام در ایران، باستان‌شناسان رکورد کاوش‌های خود را با کشف جسد زنی متمول به همراه ١١٢ شیء به قدمت ٤٦٠٠ سال ثبت کردند.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، در تاریخ کاوش‌های گورستان شهر سوخته در شرق ایران، این دومین‌بار است که گوری با ١١٢ شیء کشف می‌شود. در سال ١٣٧٦ کاوشگران به قبر اسکلت مردی حدودا ٣٢ ساله به همراه فرزند ١٠ ساله‌اش می‌رسند که در کنارشان ١١٢ شیء دفن شده است، جز این اطلاعات علمی دیگری از آن گور در دسترس نیست، DNA این اسکلت‌ها برای تحقیقات بیشتر گرفته شده است.

اکنون یک‌بار دیگر در پایان فصل پانزدهم کاوش‌های شهر سوخته گوری با همین تعداد اثر کشف شد که تنوع آنها باعث شده باستان‌شناسان آن را رکوردی تازه و کشفی عجیب بنامند.

گور یافته شده از نوع سردابه‌ای است که به افرادی ثروتمند در 5000 سال پیش تعلق داشته است.

منصور سیدسجادی، سرپرست کاوش‌های شهر سوخته می‌گوید: سه نوع قبر در تمدن شهر سوخته رایج بوده، چاله‌هایی ساده، گودال‌های دو قسمتی و سردابه‌ای‌ها که رسیدن به آن‌ها با توجه به استحکام سازه و ماسه‌ای بودن خاک منطقه، زمان، انرژی و هزینه زیادی صرف می‌کند.

رسیدن به سطحی که اسکلت و اشیاء نذری دفن شده‌اند گاه تا یک ماه زمان می‌برد. سجادی می‌گوید: در این فصل از کاوش گورستان شهر سوخته موفق شدند فقط دو گور سردابه‌ای که مسقف هستند را پیدا کنند. بیشتر قبرها چاله‌ای و یا دو قسمتی هستند.

گور پس از کاوش در اختیار باستان‌شناسان و پزشک ژنتیک برای نمونه‌برداری، تهیه نقشه و عکس قرار می‌گیرد، محل قرارگیری اشیاء باید به دقت در نقشه مشخص شود، چرا که ارتباط آن‌ها با یکدیگر برای تفسیر و تعبیرهای بعدی مهم است.

تیم کاوشگر همراه سیدسجادی از هیچ ذره‌ای نمی‌گذرند، آن‌ها خاک را به توبره می‌کشند، حتی خاک درون ظرف‌ها دور ریخته نمی‌شود، نمونه‌های ارگانیک جمع‌آوری و بعد از طبقه‌بندی در اختیار متخصصان قرار می‌گیرد. سپس مطالعات پالئوپارازیتولوژی یا کرم‌شناسی باستانی انجام می‌شود تا به بیماری‌های رایج در آن دوره دست یابند. براساس همین آزمایش‌ها بوده که تا کنون دریافته‌اند امراض پوستی رایج‌ترین نوع بیماری در تمدن 5 هزار ساله‌ی شهر سوخته بوده است. جز خوردگیِ شمار زیادی از اسکلت‌ها در میان گورهای شهر سوخته که 25 هکتار از محوطه 151 هکتاری این شهر را به خود اختصاص داده، کودک زیر دو سال و نوزاد به خاک سپرده شده زیاد کشف شده است.

سیدسجادی معتقد است، مطالعات کرم‌شناسی باستانی ما را به یافته‌های جدیدی درباره این اجساد می‌رساند.

او می‌گوید: خاک جمع شده در ناحیه شکم و لگن اسکلت‌های کاوش شده به دانشگاه بهداشت برای مطالعه تحویل داده می‌شود، اما ممکن است پروسه نتیجه‌گیری آن سه سال طول بکشد.

سرپرست کاوش شهر سوخته تخمین می‌زند قدمت گور تازه کشف شده به 2600 پیش از میلاد یعنی حدود 4600 سال پیش برسد.

بنابر گمانه‌های اولیه پزشک ژنتیک که بر سر گور حاضر شده، اسکلت مربوط به زنی حدودا 40 ساله با 155 سانتی‌متر قد است که البته برای یقین بیشتر از لگن آن نمونه‌برداری می‌کند. در کنار اسکلت ظرفی شبیه سرمه‌دان، خمره‌های رنگین و تکه‌هایی شبیه پارچه پیدا شده است.

ماندگاری پارچه از 5 هزار سال پیش تاکنون شگفت‌انگیز است که سیدسجادی علت آن را وجود نمک و املاح زیاد در خاک محوطه شهر سوخته می‌داند. می‌گوید: اطلاعات ما از کاوش‌های این منطقه نشان می‌دهد در آن دوره تعدادی از اجساد را عریان، برخی را با کفن و تعداد دیگری را با لباس دفن کرده‌اند. آن‌ها چند سال پیش اسکلت زنی را در همین گورستان شهر سوخته یافته‌اند که لباسی منجوق‌دوزی شده به تن داشته است.

پیش از استقرار کاوشگران ایرانی، 220 قبر توسط تیم ایتالیایی کشف شده است، گروه ایرانی نیز حدود 900 قبر را کاوش کرده‌اند که سیدسجادی می‌گوید: «از میان حدود 1100 گور کشف شده بیش از 70 درصد اجساد کفن داشته‌اند». این کشفی مهم محسوب می‌شود، آن‌هم در شرایطی که گفته می‌شود دفن اجساد با کفن صرفا بعد از اسلام اتفاق افتاده است.

نشانه متمول بودن اسکلت بانوی کشف شده فقط منحصر به تعداد اشیاء همراه آن نیست، بلکه وجود اشیاء عجیبی است که از سرزمین‌های دور آمده. همراه بانوی 4600 ساله جام‌هایی سفالین از تمدنی در جنوب قندهار و ابتدای رود هیرمند در افغانستان و همچنین گلدانی با نقش برجسته که به احتمال زیاد از منطقه «بمپور» در جنوب سیستان و بلوچستان آمده، دفن شده است.

به اعتقاد سیدسجادی، عجیب بودن این گور از آن منظر است که ظروف مختلف و متنوعی که تیپیک شهر سوخته نیست همراه این اسکلت دفن شده‌ است.

او می‌گوید: مخلوط بودن اشیاء اتفاق طبیعی نیست که همیشه در قبرها با آن مواجه شویم، در بسیاری از آن‌ها اشیاء وضعیت کاملا روشنی دارند.

برای مشخص شدن تاریخ دقیق اشیاء، ظروف سفالی شسته و شناسنامه هر یک نصب می‌شود، شیء بدون شناسنامه از نظر باستان‌شناسان بی‌هویت است، حتی اگر زیبا و خاص باشد. هر اثر برای نتیجه‌گیری دقیق 17 مرحله مستندنگاری را پشت سر می‌گذارد.

گور پس از کاوش و انتقال اشیاء به آزمایشگاه، دوباره با خاک پوشانده می‌شود، سیدسجادی تاکید می‌کند که گور با وضعیت کشف شده نباید رها شود، وگرنه از گزند قاچاقچیان در امان نمی‌ماند، هر چند او می‌گوید؛ شهر سوخته هیچ وقت گرفتار پدیده قاچاق نشده است، چون اشیاء یافته شده بیشتر سفال است برای قاچاقچی‌ها چندان جذاب نیست.

گورستان شهر سوخته با 25 هکتار که تخمین زده شده دارای 35 تا 40 هزار قبر با 60 هزار اسکلت باشد، به اعتقاد سیدسجادی، بزرگترین گورستان تاریخ پیش از اسلام در ایران باستان به شمار می‌آید.

در این گورستان اسکلتی با بیش از 60 سال سن تا کنون یافت نشده است. برخی گورها انفرادی و بعضی دیگر دارای اجساد بیشتری بوده‌اند. کاوشگران در شهر سوخته حتی مِهر مادری مدفون شده را نیز کشف کرده‌اند، اسکلت مادری که فرزندش را در میان بازوان‌اش حفظ کرده بود.

سیدسجادی که نزدیک به 40 سال است در کاوش‌های شهر سوخته نقش دارد، براساس یافته‌هایی از گورستان این تمدن معتقد است؛ نور نقش مهمی در آن زمان داشته است. دلیل این ادعا، نحوه‌ی خاکسپاری اجساد است. گورهای سردابه‌ای معمولا در جهت طلوع و غروب خورشید باز می‌شدند و چشم جسد دفن شده در آن سردابه معمولا به سمت در و منتهی به نور بود.

آن‌ها اجسادی را یافته‌اند که صورت‌هایشان رو به زمین بوده است، گمان بر این است که آن جسد در شب به خاک سپرده شده است. درباره اجسادی هم که طاق باز دفن شده‌اند معتقدند، زمان خاکسپاری در روز روشن و یا هنگام ظهر بوده است.

در بسیاری از گورها، عودسوزهای آیینه‌داری یافته شده که فرضیه اعتقاد مردمان شهر سوخته به نور و یا آتش را نزدیک به یقین می‌کند.

• < قبلی
• بعدی >