یادمان

سازه‌های آبی شوشتر نیازمند مدیریت واحد شهری

خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه میراث فرهنگی- سازه‌های آبی شوشتر، دهمین میراث جهانی ایران است که گرچه یک سال از ثبت آن در فهرست جهانی می‌گذرد اما هنوز با مشکلات چندی چون لوله‌های فاضلابی که به آن می‌ریزد، دست و پنجه نرم می‌کند. مدیر پایگاه میراث فرهنگی سازه‌های آبی شوشتر براین باور است که پایگاه به تعهدات خود در ارتباط با مسدودکردن لوله‌های فاضلاب منتهی به سازه‌ها پایبند است اما تمام سازمان‌های دولتی مرتبط باید به برطرف کردن مشکلات شوشتر بپردازند.
 
اصل و نسبش به هوشنگ پیشدادی می رسد. روزگاری بر بستر شهری آرمیده بوده که «خوب ترین» شهر خوزستان به شمار می‌رفته و از این‌رو «شوشتر» نام داشته است؛ گرچه امروز، پل‌های جدید بر پل‌های قدیمی سایه افکنده ،خیابان های بی هویت، محله‌های هویت‌ساز را چندپاره کرده و ساختمان های کهنه با سردرهای چشم نواز آجری‌شان، جای خود را به مکعب‌های سیمانی داده‌اند.
 
آنچه در این مجموعه، بیش از هرچیز دیگری شهرت دارد، مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر است که از بی‌نظیرترین نمونه‌های استفاده بهینه از آب در ادوار کهن به شمار می‌آید و مجموعه‌ای از سد، تونل‌ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی را در برمی‌گیرد که تا گذشته‌های نه چندان دور به صورت یک مجموعه صنعتی ـ‌ اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گرفت و پس از آن با هجوم زندگی شبه صنعتی به نابودی گرایید.
 
اساس کار مجموعه بدین شکل است که «سد گرگر» مسیر رودخانه را مسدود می‌کند و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ ها بالا می‌آورد. این تونل‌ها با عبور از کانال‌های متعدد ، چرخ آسیاب ها را می‌گردانند و سپس در هیبت آبشارهای زیبا، به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزند. در واقع نیاکان ما حتی از پساب آسیاب‌ها نیز بهره جسته و آن‌ها را به شکل آبشارهای زیبا درآورده‌اند.
 
مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر را بنا بر قول معروف متعلق به عصر ساسانی می دانند، اما بسیاری از سازه‌های آن در دوره‌های بعد شکل گرفته است تا نمایشگاهی از مهندسی آب در ایران را به نمایش بگذارد.
 
تا کنون 32 آسیاب‌، در این مجموعه شناسایی شده‌اند که بعضی از بین رفته و برخی دیگر به همت سازمان میراث فرهنگی مرمت شده‌اند. علاوه بر این‌، تعدادی چهارطاقی در اطراف آبشارها به چشم می‌خورد که در گذشته محل استراحت آسیابان یا آسیابان‌ها بوده‌اند و به همه این‌ها باید تعدادی پلکان و پل و ساباط را نیز اضافه کنیم که روی هم، مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر را در قلب تاریخی این شهر شکل می‌دهند.
 
اما سازه‌های آبی در این مجموعه خلاصه نمی‌شود. بند میزان، بند و پل شادروان و نهر داریون، بخش‌های دیگری از این مجموعه تاریخی را دربر می‌گیرند.
 
بسیاری از پژوهشگران‌، ساخت پل شادروان را به شاپور اول ساسانی نسبت می‌دهند و بر این باورند که او پس از پیروزی در برابر سپاه روم، اسرای رومی را به ساخت این پل واداشت. اما عده‌ای دیگر از پژوهشگران معتقدند: به طور قطع، پل‌بند شادروان در دوره هخامنشی وجود داشته و در روزگار ساسانی‌، تنها بازسازی شده است و در این میان آنچه اهمیت دارد و تو را به درد می آورد، زیبایی و شکوهی است که آرام آرام به باد می‌رود.
 
ساختمان‌های بی‌قواره‌ای که بالای صخره‌ها و مشرف به حوضچه آبشارها با نازل‌ترین مصالح قدعلم کرده‌اند، تیرهای برق که رشته سیم‌ها را از این سو به آن سو کشانده‌اند، نه تنها سینه آبشارها را در مشت خود می‌فشرند که روح تو را نیز، آزرده می‌کنند.
 
بند میزان و مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر را انبوهی از زباله‌های شهری در برگرفته بود و بوی تعفن، چه زود، زیبایی‌های این مجموعه شگفت‌انگیز را به نازیبایی تبدیل کرده بود.
 
و اما سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال 1381 با تشکیل پایگاه میراث فرهنگی سازه‌های آبی شوشتر، تهیه و تدوین پرونده این سازه‌ها را برای ثبت در فهرست میراث جهانی در دستور کار خود قرار داد و پیشنهاد خود را به کمیته بین الدول میراث‌جهانی تقدیم کرد. کمیته‌ای که سال 1388، موفق به ثبت سازه‌های آبی شوشتر در فهرست میراث‌جهانی شد و این اتفاق برای هر ایرانی، اتفاق خوشایندی بود.

از آن زمان تاکنون، تلاش بسیاری شده تا کاستی‌های دهمین میراث جهانی ایران برطرف شود اما هنوز هم سازه‌های آبی شوشتر با برخی مشکلات پیشین خود، دست و پنجه نرم می‌کند که از آن میان می‌توان به مساله لوله‌های فاضلاب اشاره کرد.
 
هنوز هم برخلاف تلاش‌هایی که برای مسدود کردن کانال‌های فاضلاب منتهی به رودخانه گرگر و در نهایت سازه‌های آبی شوشتر صورت گرفته اما هنوز سه لوله فاضلاب فعال است و در بخش‌هایی از رودخانه گرگر بوی تعفن به‌مشام می‌رسد و همچنین آلودگی زیست محیطی وجود دارد.
 
محمدحسن ارسطو‌زاده، مدیر پایگاه سازه‌های آبی شوشتر، پیش از این در گفت‌و گو با میراث خبر درباره مسدود کردن فاضلاب‌ها گفته بود: «یک‌سال از ثبت‌جهانی سازه‌های آبی شوشتر می‌گذرد و دراین مدت ما تلاش کرده‌ایم تا به تعهدات خود از قبیل مسدود کردن کامل لوله‌های فاضلاب محدوده رودخانه گرگر و سازه‌های آبی شوشتر پایبند باشیم. تا کنون این تلاش‌ها منجر به بسته شدن حدود 5 لوله فاضلاب شده است.»
 
وی تمام دستگاه‌های دولتی مرتبط را مسئول رسیدگی به مشکلات سازه‌های آبی شوشتر دانسته و گفته بود: «این‌که تنها از پایگاه میراث فرهنگی شوشتر و یا سازمان میراث فرهنگی خواسته می‌شود که این‌کار را به سرانجام برسانند، انتظار زیادی است. فاضلاب‌ها یک پروژه عظیم ملی است و باید تمام دستگاه‌های دولتی در این امر کمک کنند. اما با این حال پایگاه در حد بضاعت خود تلاش می‌کند تا مشکل فاضلاب‌ها را حل کند.»
 
و اما بافت تاریخی شوشتر هم، نکته مهم دیگری است که باید به آن پرداخته شود؛ بافتی که در ارتباط مستقیم با سازه های آبی از یک طرف و بدنه اصلی شهر از سوی دیگر است و باید ساخت و سازها، نماها و مصالح به کار رفته در ساختمان‌های جدید شوشتر به‌گونه‌ای هماهنگ با بافت تاریخی شهر باشد و اداره بافت تاریخی را شهرداری ویژه که آشنا با تاریخ و میراث فرهنگی این کشور است برعهده بگیرد و این نه به معنی جدا کردن بخش تاریخی از پیکره اصلی شهر که به منظور توجه بیشتر و جدی تر به آن است.

گرچه امروز، ناهمگونی‌های موجود، نبود مدیریتی واحد در اداره بخش تاریخی شوشتر را فریاد می زنند. حیف نیست که تعدادی خانه بی‌تناسب و چند تیر چراغ برق و تعدادی لوله فاضلاب ، چهره شوشتر - شهر خوبتر- را مخدوش کند؟
 

• < قبلی
• بعدی >