ایران‌بوم

بازگرداندن تعدادی از آثار تاریخی ایران از آمریکا پس از 39 سال
بخشی از اشیای تاریخی متعلق به چغامیش خوزستان که در سال 42 تنها به مدت سه سال به موسسه شرق شناسی شیکاگو امانت داده شده بود، هنوز پس از حدود 39 سال به ایران بازگردانده نشده است. بر همین اساس پرونده استرداد این اشیا در دیوان داوری لاهه بررسی می‌شود.

در سال 1342 باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی، طی یک پروژه حفاری مشترک در تپه چغامیش، آثاری متعلق به تمدن آن منطقه را کشف شده و از خاک بیرون آوردند.

در همین سال به درخواست رییس هیات کارشناسان آمریکایی و با تصویب هیات وزیران وقت ایران، اشیا تاریخی مکشوفه از محوطه چغامیش که به دولت ایران تعلق داشت برای مدت سه سال به منظور انجام کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو امانت داده شد. با آن‌که طبق توافق صورت گرفته‌، مقرر شده بود که موسسه امریکایی پس از اتمام سه سال، تمامی اموال را به دولت ایران بازگرداند اما پس از انقضای مدت امانت، تنها بخشی از آثار به ایران بازگردانده شد و بخشی دیگر تاکنون بازپس داده نشده است.

به دنبال پیگیری‌های حقوقی سازمان میراث ]یادمان‌های[ فرهنگی و گردش‌گری به منظور استرداد تمامی اشیا از آمریکا، در حال حاضر پرونده در دیوان داوری لاهه مطرح شده و مورد رسیدگی قرار گرفته است.

از سوی دیگر با توجه به این‌که تاخیر در تحویل این اشیا به دولت ایران خسارت‌های مالی را نیز به دنبال داشته است. از این‌رو موزه ملی ایران تبعات ناشی از این بی‌توجهی را از زمان پایان مدت امانت تا 28 اسفند 81 برآورد کرده و مبلغ خسارت‌ها معادل 377 هزار و 125 دلار اعلام شده است.

با صدور رای از سوی مراجع حقوقی بین‌المللی مبنی بر بازگرداندن اشیا به ایران، دولت طرف مقابل موظف به جبران خسارت‌های ناشی از تحویل ندادن به موقع اشیای تاریخی است. برخی از اشیای تاریخی ایران که طی سال‌های گذشته به شکل‌های مختلف از کشور خارج شده‌اند، یادگاری‌های به جای مانده از تاریخ کهن ایران زمین هستند که بازپس‌گیری آن‌ها هم‌اکنون در برنامه‌ریزی‌های سازمان میراث فرهنگی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

در حال حاضر ایران پرونده‌هایی را به منظور استرداد اشیای تاریخی در کشورهای مختلف چون بلژیک، آمریکا، فرانسه، جمهوری اران (آذربایجان) و انگلستان پی‌گیری می‌کند که در هر یک از آن‌ها، اشیا طی جریان‌های مختلفی از کشور خارج شده‌اند.

چنان‌که یکی از پرونده‌های مطرح در مجامع حقوقی بلژیک، متعلق به یک سنجاق 28 هزار ساله است که در جریان سرقتی از نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایرانی، ربوده شده است. هم‌چنین حفاری‌های غیر مجاز و قاچاق اشیا توسط شبکه‌های پنهان، موجب مطرح شدن پرونده‌هایی در مراجع حقوقی کشورهایی چون انگلستان شده که به موجب آن، ایران با طرح شکایت و ارایه مدارک کارشناسی مبنی بر مالکیت دولت ایران، بازپس‌گیری اشیا را مطرح کرده است. از جمله این موارد، پرونده‌ای متعلق به نقش برجسته سر سرباز هخامنشی است که حدود 70 سال پیش از ایران به طور غیرقانونی خارج شده است.

پیدا شدن آثار معماری گذشته در شهر بیرجند

بقایای یک بنای معماری قدیمی در جریان حفر کانال فاضلاب در خیابان حکیم‌نزاری بیرجند، سابقه شهرنشینی در این شهر را به بیش از آن‌چه تصور می‌شد، قدیمی‌تر ساخت. دیوارها، راهروها، نیم ستون‌های گرد و مربع شکل و بخش‌هایی از پوشش سقف این منزل قدیمی به طول 40 متر از عمق 30 سانتیمتری کف خیابان طی یک حفاری کشف شد.

کشف این اثر و نمونه‌های مشابه در دو نقطه دیگر از بافت تاریخی شهر بیرجرند، سابقه شهرنشینی را به دوره‌های قدیمی‌تر محتمل می‌سازد.

فاصله 500 متری این اثر تاریخی با آثار کشف شده گذشته، نشان دهنده وسعت زیاد این محدوده معماری می‌باشد.

کاوشگران برای دست‌یابی بر اطلاعات بیش‌تر در خصوص این آثار هم‌اکنون در حال اجرای طرح‌های کاوشی و گمانه‌زنی و باستان‌شناسی هستند.

جزیره‌ی هرمز ، بهشت زمین‌شناسی ایران

محمد زرنگاری، زمین‌شناس
جزیره‌ی هرمز، به علت مزیت‌های زمین‌شناسی موجود در آن، بهشت زمین‌شناسی ایران است. همه‌ی جزیره هرمز از گنبد نمکی تشکیل شده و از جمله پدیده‌های منحصر به فرد در علم زمین‌شناسی محسوب می‌شود. براساس تحقیقات انجام شده، این جزیره طی میلیون‌ها سال از دریا خارج شده وبه صورت کنونی درآمده است و هم‌اینک نیز بسیاری از انواع سنگ‌ها و کانی‌ها به شکل بلور در این منطقه یافت می‌شود.

وی افزود: طرح احداث موزه‌ای در زمینه تاریخ طبیعی هرمز به مسئولان ارایه شده است که در آن کافی‌های موجود در این منطقه که از نظر زمین‌شناسی دارای ارزش بالایی است برای دانش‌جویان و استادان علاقه‌مند به علم زمین‌شناسی به نمایش گذاشته شوند.

زرنگاری با بیان این‌که دانش‌جویان و استادان زمین‌شناسی که به این جزیره سفر کرده‌اند، خواستار ایجاد پایگاه تحقیقات زمین‌شناسی در این منطقه شده‌اند، خاطرنشان کرد: ایجاد این موزه کمک بزرگی به دانش‌جویان و محققان زمین‌شناسی کشور خواهد بود.

خاطرنشان می‌شود براساس تحقیقاتی که اخیرا از سوی یک گروه از محققان دانشگاه پراگ (جمهوری چک) با هم‌کاری دانشکده علوم زمین دانشگاه شیراز انجام شد، پنجمین غار نمکی جهان در جزیره‌ی هرمز واقع شده است. جزیره‌ی هرمز، بخشی از مناطق دریایی حدفاصل خلیج‌فارس و دریایی عمان است که در آب‌های حوزه استحفاظی استان هرمزگان و در آب‌راه راهبردی و بین‌المللی تنگه هرمز واقع شده است.

این جزیره با وسعت 41 کیلومتر مربع، در 18 کیلومتری شهر بندرعباس قرار دارد. تنها نقطه مسکونی و تمرکز انسانی در جزیره هرمز، شهر هرمز در شمال جزیره است.

در چند هزار سال پیش: در چغازنبیل آب تصفیه شده می‌نوشیدند
تاسیسات آب‌رسانی در بیرون باروی سوم معبد چغازنبیل، نشان می‌دهد که آب مورد استفاده در این محل طی چهار مرحله تصفیه می‌شده است.

آیدا سجادی، کارشناس ارشد باستان‌شناسی که درباره‌ی تاسیسات آب‌رسانی و تصفیه آب در کارگاه آموزشی با همین عنوان سخن می‌گفت، درباره مراحل گوناگون تصفیه‌ی آب در این تاسیسات گفت: مراحل تصفیه آب، تنها در برگیرنده‌ی تصفیه فیزیکی و جدا کردن گل و لای بوده، در چند مرحله انجام می‌گرفته است.

در مرحله‌ی نخست، آب رود کرخه که در 50 کیلومتری معبد قرار داشت،‌با عبور از یک جوی سنگ‌فرش شده، بخشی از گل و لای خود را از دست می‌داد. سپس در فاصله‌ی مخزن تا حوضچه، شن‌هایی ریخته شده بود که آب را به سمت بالا هدایت می‌کرده و لذا دراین مرحله هم بخشی از گل و لای آب از بین می‌رفته است.

آب پس از حوضچه‌ها، از راه یک جوی وارد معبد می‌شده که آثار به جای مانده بر این جوی‌ها، نشان می‌دهد که مراحل دیگری از تصفیه نیز وجود داشته است.

سجادی می‌گوید: در این کانال‌ها شبکه‌هایی از چوب یا پارچه،‌ به صورت پالاینده (فیلتر) عمل می‌کردند که به مرور زمان از بین رفته‌اند. در ضمن این احتمال نیز وجود دارد که ماسه‌های تمیز در کف حوضچه‌ها عمل تصفیه را کامل می‌کرده بود.

تاسیسات آب‌رسانی در چغازنبیل خارج باروی سوم واقع شده است. در اطراف معبد سه بارو وجود داشته که در میان حصارهای اول و دوم، تعدادی معابد زیرزمینی قرار گرفته و میان باروی دوم و سوم زندگی عادی مردم جریان داشته است. تاسیسات آب‌رسانی خارج این بارو قرار دارد.

فاضلاب تخت‌جمشید
گروهی از باستان‌شناسان و کارشناسان دفتر فنی پروژه بنیاد پژوهشی پارسه و پاسارگاد، قصد دارند با ورود به کانال های فاضلاب مجموعه‌ی تخت‌جمشید این کانال‌های دو هزار و 500 ساله را لایروبی کنند.

کانال‌های تخت جمشید از یک نظام مهندسی بسیار منظم برخوردار است که در بخش زیرین تخت‌گاه و کاخ‌های مجموعه تخت‌جمشید جای گرفته است. این کانال‌ها که تاکنون بیش از دو کیلومتر از آن در تخت‌جمشید شناسایی شده، در کم‌ترین بخش، 60 سانتیمتر عرض و 80 سانتیمتر بلندا و در بیش‌ترین بخش، 160 سانتیمتر عرض و 8 متر بلندا دارد. در بسیاری از بخش‌های این کانال ها، کارشناسان به راحتی قادر به عبور و مرور هستند.

«علی اسدی» کارشناس باستان‌شناسی بنیاد پژوهشی پارسه و پاسارگاد گفت: «در دومین فصل از لایروبی کانال‌های مجموعه تخت‌جمشید، قصد داریم با ادامه‌ی فعالیت‌های سال 81 خروجی اصلی کانال‌ها را باز کرده و امکان استفاده مجدد از این کانال‌ها را پس از دو هزار و 500 سال که از ساخت آن می‌گذرد، فراهم آوریم.»

در فصل اول لایروبی کانال‌های مجموعه تخت‌جمشید، کارشناسان بیش از 600 متر از این کانال‌ها را لایروبی کردند. او گفت: «در این فصل از لایروبی‌ها قصد داریم در دو بخش جنوب شرقی و شمال شرقی بیش از 200 متر از کانال‌ها را لایروبی کنیم.»

لایروبی کانال‌های تخت‌جمشید علاوه بر حفاظت بیش‌تر از مجموعه می‌تواند اطلاعات باستان‌شناسی مهمی را در اختیار کارشناسان قرار دهد. در فصل اول لایروبی‌ها کارشناسان علاوه بر شناسایی قطعات سفال‌ها، توانستند یک قطعه لاجورد متعلق به پایه یکی از تخت‌های سلطنتی را کشف کنند.