خبر

در استقبال از روز ملی دامپزشکی - دامپزشکی درخدمت بهداشت عمومی

برگرفته از روزنامه اطلاعات
 

شاید اصطلاح«بیماری‌های مشترک انسان و دام » قدری غلط‌انداز باشد، چون برخی گمان می‌کنند قرار است شأن انسان را به بهانه آن که او حیوان ناطق است، تا حد حیوانات پایین بیاورد! متاسفانه این طرز فکر، ضمن آن که نقش علم دامپزشکی را در حفظ سلامت جامعه انسانی، به کلی نادیده می‌گیرد، می‌تواند آثار بسیار زیانبارتری هم بر روی بهداشت عمومی داشته باشد. به دلیل تبعات ناشی از این سوء تفاهم، جامعه دامپزشکان ایران ترجیح می‌دهد به جای «بیماری‌های مشترک»، از عبارت« بیماری‌های قابل انتقال از حیوان به انسان» استفاده شود تا ضرورت توجه به این بیماری‌ها را بیشتر نشان بدهد. در واقع، جامعه سالم انسانی ، جامعه‌ای است که حیوانات آن نیز در سلامت زندگی کنند و این دو همواره با هم رابطه تنگاتنگی دارند.‏

‏ بیماری‌های زئونوز

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، بیماری‌هایی که به طور طبیعی از حیوانات مهره دار به انسان انتقال می‌یابند، «زئونوز» یا بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان نامیده می‌شوند. برخی از این بیماری‌ها به شرح زیر است:

*مالاریا:‏مالاریا یک بیماری تب دار هزار چهره است که توسط یک انگل تک سلولی به نام «پلاسمودیوم» ایجاد می‌شود. مالاریا، به معنای آب و هوای بد، اساساً یک بیماری شایع در مناطق گرمسیر است. البته برای انگل پلاسمودیوم، آب و هوا چندان اهمیتی ندارد، ولی روش انتقال بیماری، به نحوی است که هوای گرم و مرطوب شرایط مساعدتری برای رشد آن فراهم می‌کند. به جز موارد استثنایی، انتقال بیماری مالاریا از طریق گزش نوعی پشه، موسوم به پشه «آنوفل» صورت می‌گیرد.‏

*هاری: ‏هاری، بیماری حاد آنسفالیت (التهاب حاد مغز بر اثر عفونت ویروسی) کشنده ویروسی است که به دو شکل تحریکی و فعال (هاری خشمگین) و ساکت (هاری فلجی) ظاهر می‌شود. در ایران بیشترین موارد ‌هاری ناشی از گاز گرفتن سگ‌های ولگرد است. ‏

بیماری ‌هاری مسری نیست، ولی به محض ایجاد کوچک‌ترین خراش یا زخم در پوست، قابل انتقال می‌شود.

همچنین گربه‌ها و سگ‌هایی که به ظاهر سالم هستند و علائم بالینی ‌هاری ندارند، از طریق لیس زدن لب، چشم و بینی کودکان این بیماری را منتقل می‌کنند. از مهم‌ترین علائم این بیماری دست و پا زدن، توهم، انقباض عضلات تنفسی، ترشح بزاق، استفراغ، تشنج و فلج موضعی و اختلال در ریتم قلب و سیستم عصبی است. ‏

*جنون گاوی: این بیماری خطرناک، در افرادی که گوشت و فرآورده‌های گوشتی آلوده مصرف کنند، دیده می‌شود و عوارض مرگبار به همراه دارد. بیماران مبتلا به جنون گاوی دچار مشکلات روانی بسیاری می‌شوند که شایع‌ترین آن افسردگی و اسکیزوفرنی است. مهم‌ترین علائم ابتلا به این بیماری بی ثباتی، اشکال در راه رفتن و حرکات غیر ارادی است. بیماری جنون گاوی در کشور ما به وسیله وزارت بهداشت و درمان و سازمان دامپزشکی کشور کاملاً تحت کنترل است. ‏

*تب کریمه کنگو: ‏تب کریمه کنگو یکی از تب‌های خون ریزی دهنده ویروسی است. هر چند این بیماری در اصل مربوط به حیوانات است، ولی موارد تک گیر و همه گیری‌های انسانی این بیماری نیز گاهی دیده می‌شود. در ایران این بیماری با نشانه‌های تب، مشکلات پوستی و خون ریزی شناخته شده است.کارکنان بهداشتی بیشتر در معرض خطر ابتلا به تب کریمه کنگو هستند، چون این بیماری می‌تواند از طریق فرو رفتن اجسام نوک تیز و آلوده طی اقدامات جراحی منتقل شود.

*سالک: سالک عشایری بیماری انگلی خطرناکی است که در عراق دیده شده است و از طریق آب آلوده باعث خون ریزی دستگاه ادراری، و در صورت طولانی شدن، منجر به سرطان مثانه می‌شود. در مواقع بحرانی، با سم پاشی و پشه بندی آغشته به حشره کش می‌توان این بیماری را مهار کرد. ‏

*تب مالت: ‏تب مالت بیماری مزمن و معلولیت زایی است که از طریق لبنیات غیر پاستوریزه منتقل می‌شود و در دام با کاهش شیر و گوشت همراه است. به همین دلیل است که باید از خوردن شیر و فرآورده‌های آن نظیر بستنی، آبمیوه‌های مخلوط با شیر و شیر موز که به پاستوریزه بودن شیر آن اطمینان ندارید، خودداری کنید. این بیماری از طریق تماس با فرآورده‌های لبنی غیر پاستوریزه و خام یا تماس با حیوانات یا ترشحات آنها، قابل انتقال است. تب مالت با واکسیناسیون مرتب و نظارت مستمر دام‌ها قابل کنترل است.‏

*آنفلوآنزای?پرندگـان: ‏بیماری آنفلوآنزای پرندگان از جمله بیماری‌هایی است که طی دو سال گذشته در آسیای جنوب شرقی و برخی کشورهای همسایه مانند ترکیه شیوع پیدا کرده است. خوشبختانه در کشور ما اقدامات زیادی برای جلوگیری از تهدیدهای این بیماری صورت گرفته که منجر به جلوگیری از ورود این بیماری به کشور شده است. ‏

ارتباط علم دامپزشکی با

سلامت انسان‌ها‏

به گـفـتـه کــارشـنـــاسـان

(Veterinary Public Health) یا به‌اختصار V.P.Hبه مجموعه‌ای از فعالیت‌ها در جهت رفاه و سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی انسان‌ها از طریق ادراک و به کارگیری علم دامپزشکی گفته می‌شود. در این مبحث، بیماری‌های «زئونوز» بسیار حائز اهمیت‌اند، چراکه این بیماری‌ها سالانه میلیون‌ها نفر را در جهان مبتلا می‌سازد و باعث مرگ و میر عده زیادی از آنان می‌شود. به منظور کنترل و پیشگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های زئونوز، سازمان بهداشت جهانی، از 70 سال پیش، ایجاد تشکیلات و کمیته‌های ‏V.P.H‏ را به کشورهای عضو توصیه کرده است. به همت جامعه دامپزشکان ایران، این کمیته در سال 1384 در کشورمان تاسیس شده است و از آن زمان به ارائه خدمات دامپزشکی در رابطه با بهداشت همگانی در تمام سطوح اجتماعی پرداخته است.‏

دکتر پرویز صدر زاده، عضو کمیته ‏V.P.H‏ جامعه دامپزشکان ایران، درباره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان می‌گوید: این گروه از بیماری‌ها از چند جنبه زیان‌های فراوان به اقتصاد و بهداشت همگانی وارد می‌سازند. این زیان‌ها بسته به میزان توجه مسئولین بهداشتی و اقتصادی کشورها، قابل پیشگیری، کنترل و ریشه کن کردن است، چنانچه در تعدادی از کشورهای پیشرفته، ابتلای مردم به تب مالت کنترل شده است و یا اصلا وجود ندارد. تعداد بیماری‌های عفونی قابل انتقال بین انسان و حیوان به 832 مورد می‌رسد که از جمله خطرناک‌ترین آنها می‌توان‌هاری، تب مالت، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، عفونت‌های سالمونلایی، سل، سیاه زخم و جنون گاوی را نام برد. هرسال، بیماری‌های عفونی جدید با عفونت‌های شدیدتر و مرگ و میر بیشتر هم پدید می‌آیند، مثل آنفلوآنزای حاد طیور و سارس. به طور کلی با توجه به این که بیش از 50 درصد از بیماری‌های عفونی، بین انسان و حیوان مشترک است، نمی‌توان ارتباط سلامت انسان و حیوان با یکدیگر را نادیده گرفت. ‏

متاسفانه به علت در دسترس نبودن آمارهای دقیق از بیماری‌های عفونی و مرگ و میرها، زیان‌های مالی و جانی ناشی از این بیماری‌ها نامعلوم است. اگرچه به طور رسمی از سال 1343 دستور توجه به بیماری‌های مشترک حیوان و انسان به وزارت بهداری سابق داده شد، اما متاسفانه فقط در سال‌های 1370 تا 1373 به واسطه توجه دکتر زالی، معاون پژوهشی وقت وزارت بهداشت و درمان به این امر توجه شد. در آن دوران، بسیاری از کارشناسان با تجربه و متخصصان( پزشکان، دامپزشکان، میکروبیولوژیست‌ها و ویروس شناس‌ها) دور هم جمع شدند و با برنامه ریزی‌های دقیق، دراین راه قدم‌هایی برداشتند. دو کنگره ملی در آمل و تبریز برگزار شد، بسیاری از بیماری‌های مشترک بومی بررسی شدند و این اقدام‌ها می‌رفت تا نظیر کشورهای پیشرفته پا بگیرد که متاسفانه با تغییرات مسئولیت‌های وزارتخانه، همه چیز از هم پاشید. و بعدها هم با این که ‏V.P.H‏ در هیات وزیران به تصویب رسید و یکی دو کنگره بیماری‌های مشترک از سوی وزارت بهداشت و درمان و سازمان دامپزشکی برگزار شد، پیشرفت خاصی انجام نگرفت. فقط کمیته ‏V.P.Hجامعه دامپزشکان است که از قدیم برقرار بوده است و هنوز فعالیت دارد و در مواقع لازم نظرات بهداشتی خود را در کنگره‌ها و جراید ارائه می‌دهد. تا زمانی که همکاری بین بخشی میان کارشناسان و وزارتخانه‌های بهداشت و درمان جهاد کشاورزی(سازمان دامپزشکی)، صنایع، کشور و صنعت توریسم صورت نگیرد، نمی‌توان در این راه موفق شد و همیشه شاهد زیان در حوزه‌های اقتصادی و بهداشت همگانی خواهیم بود، به عنوان مثال آنفلوآنزای طیور در سال‌های اخیر، باعث معدوم کردن میلیون‌ها قطعه مرغ تخم گذار شده است.‏

‏40 سال پیش از این، تعداد دامپزشکان شاغل در وزارت بهداشت و درمان برای کنترل مواد غذایی و بیماری‌های مشترک خیلی بیشتر و چند برابر دامپزشکان فعلی بود. متاسفانه چندین سال است استخدام دامپزشکان به فراموشی سپرده شده است، درحالی که بیماری‌های مشترک انسان و حیوان به واسطه فراوانی و عفونی و خطرناک بودن، همیشه تهدید بزرگی برای سلامت جامعه است.

خطر در سفره غذا!‏

تشــکیـــلات ‏V.P.H‏ دامپزشکی، چگونه در خدمت بهداشت همگانی جامعه انسانی قرار می‌گیرد؟ دکتر صدرزاده، اهداف کمیته را این طور طبقه بندی می‌کند:‏

‏* همکاری بین بخشی با وزارتخانه‌هاو سازمان‌های مربوطه، زیرا در موارد ضروری باید همکاری‌های سریع بین این سازمان‌ها برقرار شود تا بتوان از عهده زیان‌های احتمالی پیش آمده - جانی و مالی- برآمد.‏

* بررسی راه‏‌های جلوگیری از بیماری‌ها (پیشگیری، کنترل و ریشه کن کردن) و تهیه دستورالعمل‌های لازم در مورد اتفاق‌های غیرمترقبه ناشی از سیل، زلزله، تشعشعات و انفجارهای اتمی برای جمع آوری سریع لاشه‌های حیوانات، معالجه یا معدوم نمودن حیوانات بیمار و غیرقابل علاج، دادن اطلاعات بهداشتی برای نگهداری حیوانات خانگی(سگ، گربه، موش،‌هامستر، لاک پشت، مار و پرندگان)،کنترل باغ‌های وحش از نظر سلامت حیوانات و جلوگیری از تماس مردم با حیوانات و قفس‌های نگهداری آن‌ها.

* از آنجا که پل عبور بسیاری از عوامل بیماری زای عفونی و خطرناک پریونی(مثل جنون گاوی) ویروسی( مثل‌هاری، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو و تب دره ریفت) باکتریایی (مثل سیاه زخم، تب مالت، سل، سالمونلا)، قارچ‌ها (مثل انواع کچلی‌ها، عفونت‌های پوستی و احشایی)، انگلی(مثل کرم کدو و کیست هیداتیک) مواد غذایی است، این موضوع اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

انسان از بدو تولد تا مرگ، نیاز به مواد پروتئینی حیوانی دارد، بنابراین هر روز امکان آلوده شدن به یکی از این بیماری‌ها وجود دارد و اگر کنترل‌های بهداشتی صورت نگیرد، امنیت غذایی نخواهیم داشت. این عفونت‌ها در بسیاری از موارد می‌توانند سبب ایجاد مسمومیت، حساسیت و سرطان شوند. بسیاری از عوامل عفونی و بیماری زا به راحتی می‌توانند به طورمستقیم یا غیرمستقیم، محیط کار،آشپزخانه‌های منازل، رستوران‌های هتل‌ها، مراکز عمومی، اردوگاه‌ها و سربازخانه‌ها را آلوده کنند. بنابراین گوشت، شیر و فرآورده‌های آنها می‌توانند در انتقال بیماری‌های عفونی نقش مهمی داشته باشند، به خصوص در روزگار ما که روز به روز بر تعداد خانم‌های شاغل افزوده می‌شود و به دلیل نداشتن فرصت کافی آنها برای تهیه غذای روزانه، بسیاری از مردم مجبورند از غذاهای آماده و کنار خیابان استفاده کنند. اگر این گونه مواد غذایی آلوده باشند(آلودگی اولیه یا ثانویه) می‌توانند تعداد زیادی از افراد را بیمار یا مسموم کنند.

از طرفی به واسطه رقابت‌های صنفی به خصوص در تولیدات انبوه، کارگاه‌ها وکارخانه‌های تولید مواد غذایی، ضمن ایجاد تنوع در بسته بندی، از خواص ارگانولیپتیک (رنگ، بو، طعم و حالت) نیز جهت بازاریابی و جلب مشتری استفاده می‌کنند و برای ارائه کالای خوشرنگ، معطر، خوش طعم و خوش فرم، بسیاری از مواد افزودنی را که ممکن است تنها در حد معینی مجاز به مصرف باشند، در تولیدات خود به کار می‌برند؛ موادی که در صورت مصرف بیش از حد و مستمر ممکن است ایجاد حساسیت، مسمومیت و حتی سرطان کنند.

سونامی سرطان!

دکتر صدرزاده همچنین می‌گوید: بی دلیل نیست که امروزه پزشکان ایرانی از افزایش بیماران مبتلا به سرطان، شوکه می‌شوند یا می‌گویند سونامی سرطان در راه است، به خصوص در تهران که هوای کثیف اش، آلوده به گازهای زیان آور ناشی از سوخت بنزین ناخالص و ریزگردها است و سبزیجات اش با آب‌هایی آبیاری می‌شودکه حاوی فلزات سنگین زیانبار است. در تولید محصولات غذایی، آشامیدنی و آرایشی، از مواد افزودنی مثل نگهدارنده‌ها، اسانس‌ها، رنگ‌ها، بی رنگ کننده‌ها، قوام دهنده‌ها، ترش و شیرین کننده‌ها و ده‌ها ماده دیگر استفاده می‌شود که با توجه به توصیه‌های سازمان جهانی کدکس مواد غذایی، مصرف برخی از آنها مجاز نیست.

آثار ناخوشایند استفاده از این محصولات، گاهی پس از یک دوره مصرف طولانی مشخص می‌شود. اگر مردم توجهی به اطراف خود بکنند، خواهند دید در گوشه و کنار شهر، دستفروش‌ها گاهی آب زرشک یا میوه‌های خشک شده‌ای می‌فروشند که رنگ قرمز عجیب و غلیظی دارند، به طوری که حتی در طبیعت هم چنین رنگی وجود ندارد. امروزه کاملا مشخص شده است که مواد غذایی، محیط خوبی برای رشد قارچ‌ها است. مصرف مواد غذایی آلوده، به ایجاد آلرژی و مسمومیت‌های تدریجی می‌انجامد و در مصارف طولانی، باعث ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش، زبان، کبد، کلیه‌ها و پوست می‌شود.

متاسفانه بسیاری از مواد غذایی نظیر انواع مرباهای غیرکارخانه ای، ترشیجات، رب گوجه فرنگی و کشک، بعد از بازشدن در مغازه‌ها یا منازل کپک می‌زنند و صاحبان آنها، قشر کپک زده را برمی دارند و با به هم زدن، بقیه را به فروش یا مصرف می‌رسانند. مصرف آب‌هایی که بیش از حد مجاز (‏ppm‏50 ) نیتریت و نیترات دارند، نفوذ فاضلاب‌ها، انواع اشعه‌ها، رادیوایزوتوپ‌ها و امواج پارازیت‌های رادیویی و تلویزیونی، همگی دست به دست هم می‌دهند و بهداشت محیط و زندگی مردم را به خطر می‌اندازند.‏

چگونه باید با این همه عامل بیماری زا در محیط مقابله کرد؟ دکتر صدرزاده در پاسخ به پرسش می‌گوید: به طور خلاصه برای پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها باید این موارد را در نظر بگیریم:

* به بیماری‌های مشترک حیوان و انسان توجه کافی داشته باشیم و بدانیم خطرناک‌ترین بیماری‌های عفونی، بیشتر از طریق مواد غذایی و آب به انسان منتقل می‌شود ودر واقع پل عبور بیشتر عوامل عفونی، مواد غذایی است. ‏

‏* از خوردن بستنی‌های غیرپاستوریزه معمولی و میوه ای، کباب کوبیده، برخی از شیرینی‌های خامه ای، سالاد الویه غیرخانگی و غیرکارخانه‌ای و معجون‌ها خودداری کنیم.‏

* جلوگیری از وجود مواد شیمیایی بیش از حد مجاز در مواد غذایی، توجه مسئولین را به کنترل دقیق تولید کنندگان جزیی و انبوه می‌طلبد، به خصوص در آن دسته از مواد غذایی که به جز بهبود ظاهری محصول، ضرورتی برای استفاده از آنها وجود ندارد.‏

توجه به این نکات از طرف مسئولین ذیربط مهم است، چرا که در غیر این صورت میلیاردها تومان دام و طیور در سال معدوم و هزاران تن مواد غذایی غیرقابل مصرف اعلام می‌شوند و صدها هزار نفر گرفتار انواع مسمومیت‌ها، عفونت‌های روده‌ای و بیماری‌های عفونی دیگر خواهند شد که هزینه دارو و درمان و از کارافتادگی شان به علاوه هزینه اشغال تخت‌های بیمارستان‌ها توسط آنها، سر به میلیاردها تومان می‌زند.‏

گروه گزارش

• < قبلی
• بعدی >