ایران‌بوم

اکنون توفان‌های ویرانگر با زوزه‌های وحشتناک بادهای 160 روزه، گرد و غبار بستر ‌هامون را بر منطقه می‌پاشد و لالایی مرگ‌هامون را در غربت و غریبی سر می‌دهد.
از زمانی که رودخانه هیرمند رو به خشکی نهاد و تالاب‌هامون را به تلی از خاک تبدیل کرد، بادهای موسمی 120 روزه که برای حیات سیستان لازم و قابل اهمیت بود و نسیم ملایم را از میان نیزارها به گندمزارها و شهرها و روستاها تقدیم می‌کرد اکنون به توفان‌های 160 روزه تبدیل شده و گرد و غبار را از داخل افغانستان و بستر خشک‌هامون به شهرها و روستاها منتقل می‌کند و گرد بیماری را بر سر و روی ساکنان منطقه می‌پاشد.‏
‏ توفان‌های شن، غلظت گرد و غبار و افزایش ریزگردهای ناشی از خشکسالی و خشک شدن بستر تالاب بین‌المللی‌هامون مشکلات عدیده‌ای برای مردم این استان به وجود آورده است.
این معضل موجب افزایش غلظت هوا می‌شود و برخی مواقع گرد و غبار ناشی از آن به چند برابر حد استاندارد جهانی می‌رسد و بعضا مردم را خانه نشین می‌کند.

سالها قبل وجود آب در تالاب بین المللی‌هامون و رودخانه‌های هیرمند و سیستان در شمال استان سیستان و بلوچستان و بادهای موسمی 120 روزه نه فقط شهرهای زابل، زهک، هیرمند، زاهدان، خاش و حتی سراوان را به منطقه‌ای خوش آب و هوا تبدیل و شب‌های تابستانی این شهرها را بهاری می‌کرد، بلکه منبع بسیار بزرگی برای امرار معاش مردم منطقه بود.

از حدود 14 سال پیش تاکنون، با مسدود شدن آب رودخانه هیرمند خشکسالی بر منطقه حکمفرما شده و توفان و گرد و غبار و سوز گرمای تابستان مردم سیستان و حتی زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان را با مشکلات فراوانی مواجه کرده است.
بیماری‌های تنفسی و ریوی، بیکاری هزاران کشاورز، دامدار و صیاد و غیره گوشه‌ای از معضلات ناشی از توفان و خشکسالی در منطقه سیستان است.

* هامون کانون گرد و غبار

خشکیدگی دریاچه‌هامون ناشی از قطع جریان آب هیرمند موجب افزایش زمان بادهای موسمی از 120 روز به بیش از 160 روز شده و با وزش این بادها، گرد و غبار بستر دریاچه و حرکت شن‌های روان از افغانستان بخصوص در ماه‌های اواخر بهار و فصل تابستان زندگی را برای ساکنان این استان بویژه شهرها و روستاهای منطقه سیستان و شهرستان زاهدان مشکل کرده است.
تالاب بین المللی‌هامون با 400 هزار هکتار وسعت سالهاست اسیر خشکسالی شده است.

کم ‌آبی از سال 76 دامنگیر‌هامون و سیستان شده است،‌هامون و صیادان آن با آب زنده بودند و آب هم كه نیست‌هامون بیابان خشک و لم یزرع شده و بادهای موسمی خاک‌های بستر آن را حرکت داده و مناطق وسیعی از استان سیستان و بلوچستان و حتی خراسان جنوبی و ولایت نیمروز افغانستان را دچار ریزگردها می‌کند.
تالاب‌هامون که قبلا از بهترین زیستگاه‌های پرندگان در آسیا بود امروزه بستر خشک آن به معضلی برای مردم منطقه تبدیل كرده است.
مردم استان و کارشناسان امور آب و محیط زیست تنها راه نجات تالاب‌هامون و ساکنان شرق ایران به ویژه مناطق شمالی سیستان و بلوچستان را عمل کردن دولت افغانستان به تعهدات خود مبنی بر رها سازی حقابه ایران از هیرمند می‌دانند.
خشـکـسالی‌های 14 سال گذشته، خشک شدن دریاچه‌هامون و رودخانه‌ها و انهار کشاورزی و وزش توفان‌های سهمگین با سرعت 80 تا 120 کیلومتر موجب بیکاری هزاران نفر از ساکنان منطقه بویژه کشاورزان، دامداران و صیادان شده و سیل مهاجرت از این منطقه به سایر مناطق استان و کشور را رقم زده است.

* مشکل اصلی مردم ‏
وزش بادها و توفان‌های همراه با گرد و غبار و شن و ماسه ساکنان این استان را در تنگنا قرار داده و روز به روز بر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی آنان می‌افزاید.
بارها دیده شده که توفان‌ها خانه‌های روستائیان ساکن این منطقه را در زیر تپه‌های شن و ماسه بادی مدفون و عرصه را بر مردم آن تنگ کرده است.
خانه‌های روستایی و در محاصره شن‌های روان، کاهش دید تا شعاع چند متری، شیوع بیماری‌های چشمی و تنفسی و به گفته برخی کارشناسان بهداشتی و درمانی رواج افسردگی تنها بخشی از مشکلات بوجود آمده برای ساکنان سیستان است.
هنگام وقوع این توفان‌های عظیم در منطقه، تردد در جاده‌های نواحی شمالی استان مختل و بیشتر مراکز آموزشی و ادارات به تعطیلی کشانده می‌شود و غلظت گرد و غبار در هوا را به حدی می‌رساند که مشکلات تنفسی برای مردم ایجاد و آنان را راهی بیمارستان می‌کند.
از آنجا که منشاء توفان شن در سیستان از کشور افغانستان است، رایزنی‌های بین المللی و همکاری فی مابین دو کشور، موجب عملکرد مثبت دولت افغانستان در رها سازی حقابه ایران از هیرمند و حیات مجدد‌هامون و رونق اقتصادی و اجتماعی در استان‌های مرزی دو کشور همجوار می‌شود.

* ‌هامون را دریابید
سازمان‌های دفاع از محیط زیست و حیات وحش باید برای حیات دوباره هفتمین تالاب بین‌المللی دنیا به‌عنوان زیستگاه انواع پرندگان و حیات وحش به پا خیزند و نجات این تالاب را از دولتمردان افغان خواستار شوند.
به هر رو فعال شدن کانون‌های بحرانی گرد و غبار در مناطق سیستان و بخشی از افغانستان ناشی از بحرانی شدن مناطق تالابی و برخاست بلورهای خاک از کف تالابی است که از خشکی و بی آبی ترک خورده است. موضوع ریزگردها باید به رویکرد زیست محیطی مهم در استان تبدیل شود و پدافند غیرعامل منطقه نیز این مسأله را مورد بررسی و توجه قرار دهد.