زیست بوم
عواقب سد کرخه گریبانگیر گوزنهای زرد شد
- زيست بوم
- نمایش از سه شنبه, 24 تیر 1393 07:15
- بازدید: 5603
مهندس نرگس روحانی
ارشد مدیریت محیط زیست
جنگلهای گز و پده سرتا سر این منطقه حفاظت شده در شمال غرب خوزستان اطراف رود کرخه را پوشانده است 13000 هکتار وسعت این نوار جنگلی در کنار رودخانه کرخه است. کرخه همان رودی که در تمامی مدت جنگ تحمیلی شاهد رشادتهای بی شماری از شجاعت رزمندگان و سربازان ایرانی در مقابل دشمن بعثی بوده است. سالانه این رودخانه در زمان بارشهای بهاری با ایجاد سیلاب به کشتزارها و دامنه‌های جنگلی بسیاری از آفات منطقه را از بین می‌برد و بسیاری از جوانه های درختان پده و گز با این سیلابهای موقتی موجب رشدشان فراهم می شد.
از سال 1381 که سد کرخه آب گیری شد پائین دست سد یعنی منطقه پارک ملی کرخه رو به خشک سالی رفت. منطقه حفاظت شده کرخه از شوش و هلوه تشکیل شده است.
در سال 38 – 37 بر حسب اتفاق در میان جنگل دز و کرخه تعدادی گوزن زرد دیده شد. بر خلاف اینکه تصور می شد این گونه از بین رفته تعدادی زنده گیری شد و به دشت ناز ساری برده شد که با زاد و ولدی که در آنجا صورت دادند در سال 65 تعدادی از آنها را به جزیره اشک در دریاچه ارومیه و تعدادی را بعد از پایان جنگ به منطقه دز و کرخه انتقال دادند.
از نظر اکولوژی برای احیاء یک جمعیت دو راه وجود دارد :
1- زیستگاه تا آن گونه در آنجا احیاء شود
2- ایجاد شرایط مناسب زیستگاهی همانند زیستگاه آن جانور ایجاد شود تا آن گونه در آنجا ازدیاد پیدا کند.
محیط طبیعی همواره دست خوش اتفاقات متغیر دچار تنش های اکولوژیک می شود و اینجاست که نقش اکولوژیستهای حاضر که بتواند با پیش بینی صحیح مقابله با تنش کند مشخص می شود.
به گفته شاهدان عینی در اردیبهشت سال 1392 سه روز حدود 20 میلی میتر باران شدید باریدن گرفت. و همین آغاز تغییرات اکولوژیکی وسیعی در منطقه شد. اما در سازمان محیط زیست هیچ اکولوژیست با سابقه ای جهت مشاوره وجود ندارد، در واقع تمام کارشناسان سازمان خود را اکولوژیست می نامند اما در مقابل حوادث ناگهانی طبیعی با سکوت خود عقب نشینی را انتخاب می کنند. قطعا بارشهای مناسب و بارش آنچنانی و دمای هوا زمینه خوبی برای تکثیر آفات شد و طبیعت با ازدیاد آفت خوار سعی در تعادل نسبی خواهد کرد. اما انسان با دست کاری در طبیعی آنچنان همه چیز را بر هم می زند که چنین طبیعتی در ایجاد این تعادل بر جای نمی ماند! سیلابهای موضعی که هر از چند گاه در میان جنگل زارها اتفاق می افتاد در گودالهائی که به اصطلاح محلی شیلاب نامیده می شود گل‌آبی ایجاد می کرد که جانوار در نهاد ذاتی خود برای رهایی از کنه هائی که بر روی بدنش می نشیند خود را در آن می غلطاند. اینجا نقش سد کرخه بهتر مشخص می شود زیرا با ایجاد این سد در حالی که حدود سه متر رودخانه پائین رفته بود شیلابها رو به خشک شدن بود. و دیگر سر ریزی نبود که گودالها را پر کند و این گونه در میان انبوه جنگل گز و پده گوزنها در شرجی 60 درجه به دنبال گودال آب از این طرف و آن طرف می رفتند.
کنه ها در روی بدنشان با زخمی که ایجاد کرده بودند موجب عفونت شده بود و کلی خون خورده بودند که هم بنیه انها ضعیف شده بود و این همه دست به دست هم داده بود تا در نقاطی که پوست نازک و مرطوب بود ایجاد زخم نماید. به طبع مگس ها هم همان مناطق که نازک و عفونی بود تخم ریزی کردند به این ترتیب ناحیه سر این گوزنها به شدت مورد حمله قرار گرفت. و به زودی آنها از پای در آمدند. گوشها و چشم ، مگس‌های کالیفوریده ( عامل میاز ) که از فاصله 20 کیلومتری بوی عفونت آنها را تحریک می کند به این زخمها حمله کردند. از طرفی گرمای بالای 55 درجه شرجی و انبوه جنگلهای پده و گز که پر از تیر و خار هستند باعث نمی شود که محیط بانان هر چند تعداد اندک خود را با آب و آتش نزنند و بعد از مشاهده چند راس تلف شده آنها به عمق جنگل جهت جستجو روانه می شوند. اما نبود تیم متخصص دامپزشک حیات وحش و تیم متخصص انگل شناس و حشره شناس در چارت سازمانی سازمان محیط زیست و بالاخص در مناطق مختلف از تداوم پیگیری اختلال رفتاری حیات وحش زحمات این محیط بانان را کم رنگ می کند. اگر مناطق با نمونه گیریهای دوره ای مرتب از زیستگاهها توسط متخصصین مربوطه زیر نظر باشد همواره از هجوم آفات و بیماری پیشگیری خواهد شد. نه اینکه دو ماه از تغییر اقلیم بگذرد و کسی متوجه عواقب و اتفاقاتی که ایجاد می کند نباشد بعد از اینکه اپیدمی ایجاد شد بخواهند آنرا در عرض چند روز درمان کنند قطعا چنین نخواهد شد.!!!!
امروزه در پارکهای ملی دنیا که بسیار بیشتر از 24 پارک ملی کشورمان در وسعتی که دارند جانوران مختلف قرار دارند تیم مراقب آنها متشکل از دامپزشک متخصص حیات وحش گربه‌سانان، دامپزشک متخصص علف‌خواران، کارشناسان انگل شناس، حشره شناس، اکولوژیستهای حیات وحش، بیولوژیست ها ، و رنجرها که همان کارشناسان محیط زیست و محیط بانان باشد و در آخر علاقمندان به جانوران برای کمک به تیمار آنها که احیانا در زمانهای کوتاه لازم باشد تشکیل شده است. در کدام اداره از مناطق محیط طبیعی مناطق مختلف تیم دامپزشک حاضر و با تجربه حیات وحش وجود دارد چه برسد به مشاوره اکولوژیکی ؟
در روی کره زمین فقط در نقاطی از کشورایران، گوزنهای زرد آن هم به صورت در اسارت زیست می کنند که وضعیت آنها به مراتب از یوز آسیایی بد تر است ( دکتر بهرام کیابی استاد بیولوژی و حیات وحش دانشگاه شهید بهشتی ) .
در سال گذشته 44 گوزن زرد در اثر بی تجربگی و عدم حفاظت صحیح از این گونه در مقابل تغییرات ناگهانی اقلیمی ناجوانمردانه و مظلوم از بین رفته است.
در اردیبهشت (1393) در بازدید میدانی که از محوطه دز و کرخه داشتم چهار گوزن که نشانه هائی از زخمهای درمان شده میاز در آنها دیده می شد در حصاری حفاظت می شد.
ترفندی که محیط زیست خوزستان بکار برده بودند این بود که با ایجاد گودالهائی که درون آن داروی ضد کنه و آب قرار داشت با قرار دادن یونجه تازه سعی می کردند که به نوعی حمام کنه برای دامهای اهلی برای گوزن های وحشی ایجاد کنند اما تغییرات اکولوژیکی تا این وقت حالت عادی داشته اما باران سال پیش در منطقه اتفاق نیفتاده محیط بانان زحمت کش با سرکشی های متعدد سعی در بازرسی از مناطقی داشتند که معمولا در طول روز گوزنها چه برای نوشیدن آب و همچنین برای استراحت به آن شیلابها سر می زدند. به گفته مسئول روابط عمومی اداره محیط زیست خوزستان مهندس عسکری حدود 15 راس گوزن زرد به غیر از آن چهار راس در اسارت در منطقه موجود است. که محیط بانان با زحمات شبانه روزی در پی آنها جهت مراقبت از آنها هستند.
کمبود محیط بان و کمبود بودجه مالی، خشکسالی های ناشی از دستکاری های انسان از جمله سد سازی، رشد جمعیت و افزایش سکونت گاهها و تصرف غیر قانونی اراضی پارک توسط افراد و چرای بیش از حد دامها، نبود کارشناسان مختلف حاذق دامپزشک حیات وحش از مشکلات مناطق مختلف محیط زیست برای حفظ حیات وحش مناطق مختلف پارکها و مناطق حفاظت شدهٔ ایران می‌باشد.
