زیست بوم

گوزن‌های جزیره اشک نجات یافتند

برگرفته از روزنامه همشهری

در پی درج گزارشی با عنوان «وضعیت بحرانی گوزن‌های زرد در جزیره اشک» که هشتم مهرماه در ‌صفحه‌هفت منتشر شد، روابط عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست پاسخی به این گزارش ارسال کرده است که عیناً در پی می‌آید.
البته همشهری نیز مطلبی در همین ارتباط یادآور شده است که در انتهای این گزارش می‌خوانید.

وضعیت بحرانی گوزن‌های زرد در جزیره اشک

« گوزن زرد ایرانی (Dama dama mesopotamicus) در پنج قرن گذشته در مناطق جنگلی خاورمیانه از جنوب غرب و سلسله‌‌جبال زاگرس در ایران تا حاشیه مدیترانه مانند سوریه، لبنان، فلسطین، اردن و عراق می‌زیسته است اما به دلیل تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه، جمعیت آن به شدت کاهش یافته و در 50 سال گذشته زیستگاه‌های این‌گونه محدود به جنگل‌های حاشیه رودخانه‌های دز و کرخه خوزستان در ایران شد، این جنگل‌ها و بیشه‌زارها که خود باقیمانده‌های رویشگاه جنگل‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری منطقه هستند به عنوان آخرین زیستگاه بازماندگان گوزن زرد ایرانی نیز محسوب می‌گردد که متاسفانه به دلیل تبدیل اراضی جنگلی به زمین‌های کشاورزی،‌ توسعه سکونتگاه‌ها و راه‌ها، قطع جنگل‌ها و زغال‌گیری و چرای مفرط سطح این جنگل‌ها و زیستگاه‌های مطلوب کاهش یافته و بیش از یک دهه است که گوزن‌زردی توسط کارشناسان محیط زیست در این مناطق مشاهده نشده اما در همین سال‌ها گزارش‌هایی توسط ساکنان و کشاورزان بومی از حضور این‌گونه داده شده است و انتظار می‌رود هنوز تعدادی گوزن زرد به صورت طبیعی در این جنگل‌ها زیست می‌کنند.

پس از زنده‌گیری شش راس گوزن زرد ایرانی از آخرین بازماندگان این‌گونه در جنگل‌های کرخه استان خوزستان و انتقال به محیط محصور 50هکتاری دشت ناز ساری در سال‌های 1342 و 1343 این‌گونه در محیط محصور تکثیر و جمعیت آن افزایش می‌یابد. سازمان حفاظت محیط‌زیست طی چند مرحله تعدادی از این گوزن‌ها را در دهه‌های50 و 60شمسی به جزیره اشک دریاچه ارومیه و میانکتل در استان فارس در یک محیط محصور حدود 100هکتاری منتقل می‌کند. باتوجه به وجود شرایط زیست‌مناسب و منابع آب، غذا و پناه کافی و عدم‌وجود گوشتخوار بزرگ جثه در جزیره اشک و همچنین ضرورت سازش‌پذیری گوزن زرد با شرایط محیطی در زیستگاه جدید جمعیت این‌گونه افزایش می‌یابد و بعد از گذشت دودهه جمعیت آن به 300راس می‌رسد. افزایش جمعیت و به طبع آن کاهش منابع آب و غذا در جزیره اشک در سال‌های 1386 و 1387 طی چند نوبت، حدود 70راس گوزن زرد از این جزیره زنده‌گیری و به محیط‌های محصور ایجاد شده در جنگل‌های حاشیه رودخانه‌های کرخه و دز، ایلام و کردستان منتقل می‌کند. حدود پنج‌دهه است که از مدیریت گوزن زرد ایرانی در اسارت می‌گذرد. افزایش تعداد محیط‌های محصور ایجاد شده برای تکثیر و نگهداری و همچنین افزایش جمعیت در محیط‌های محصور نیازمند اقدام علمی و عملی در خصوص مدیریت گوزن زرد می‌باشد.
در میان زیستگاه‌های محصور گوزن زرد ایرانی، دز و کرخه به عنوان زیستگاه مادری گوزن زرد ایرانی برای احیای مجدد این گونه در زیستگا‌های طبیعی مورد توجه کارشناسان محیط‌زیست می‌باشند.

گزارش‌های مردم از حضور آخرین بازماندگان گوزن زرد در زیستگا‌ه‌های طبیعی جنگل‌های دز و وجود جمعیتی از گوزن زرد در محیط‌های محصور در این منطقه فرصتی مناسب برای ارزیابی امکان معرفی مجدد گونه به زیستگاه طبیعی و احیاء جمعیت این گونه در جنگل‌های دز و کرخه را فراهم آورده است. به‌همین جهت ارزیابی روند تغییرات زیستگاه در چند دهه گذشته و ارائه مدل مطلوب زیستگاه، سطح زیستگاه‌های تخریب شده و مطلوب را در دو منطقه دز و کرخه برای بررسی حضور گوزن زرد در زیستگاه‌های طبیعی و همچنین معرفی مجدد این گونه به طبیعت در حوزه جنگل‌های زاگرس که محدوده پرکنش تاریخی گونه محسوب می‌گردد در دستورکار سازمان حفاظت محیط زیست قرارگرفته است و این برنامه در احیاء و مدیریت بلندمدت گوزن زرد موثر واقع خواهد شد. همانگونه که استحضار دارند در جزایر پارک ملی هیچ‌گونه دشمن طبیعی و گونه مهاجم (گوشتخوار) برای گوزن زرد موجود نمی‌‌باشد از این‌رو مرگ و میر در گوزن‌ها مانند سایر موجودات نیز امری طبیعی می‌باشد و همه ساله تعدادی از گوزن‌های جزیره اشک به دلیل کهولت سنی و مارگزیدگی و یا ایجاد جراحت شدید در اثر مبارزه جفت‌یابی و یا افتادن از صخره تلف می‌شوند.

خروج گوزن‌های زرد از جزیره اشک

مهاجرت و خروج از زیستگاه اصلی، یکی از رفتارهای غریزی گوزن‌هاست چراکه اینگونه ذاتا مهاجرت‌پذیر می‌باشد و لذا خروج گوزن‌های زرد از جزیره اشک موضوع تازه‌ای نیست چراکه در سال‌های گذشته این رفتار مهاجرتی در زمان جفت‌یابی و قلمرو‌طلبی باعث خروج تعدادی از گوزن‌ها از جزیره می‌گردید که به علت عمق زیاد دریاچه، قبل از رسیدن به ساحل و جزایر بر اثر موج دریا تلف شده و لاشه آنها در سواحل جزایر و سواحل غربی مشاهده می‌گردید. لیکن در سال‌جاری به دلیل کاهش قابل‌توجه آب دریاچه و ایجاد بستر نمکی در سطح آن، تعداد محدودی از قسمت‌های جنوب و جنوب‌غربی جزیره خارج و در سواحل شهرستان نقده در اراضی کشاورزی پهنه ساحلی دریاچه مشاهده گردید که با تلاش نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست و همکاری مردم و دوستداران محیط‌زیست زنده‌گیری و به محدوده امن حصار‌شده در داخل پارک ملی منتقل گردیده‌اند و ضمن اینکه هیچ‌گونه گزارش رسمی و غیررسمی مبنی بر زنده‌گیری، انتقال و فروش گوزن‌ زرد دریافت و مشاهده نشده است و این در حالی است که علیرغم وجود اسلحه‌های شکاری متعدد در میان جوامع محلی خوشبختانه همه کشاورزان ساحلی و جوامع محلی با اطلاع‌رسانی دقیق، پیوسته و همه‌جانبه و برنامه‌های آموزشی مختلف که در سال‌جاری انجام شده بود نسبت به موضوع، آگاهی یافته و با نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست همکاری لازم را نمودند و ضمن جلوگیری از ورود شکارچیان متخلف و افراد سودجو هرگونه موارد مشکوک را به یگان حفاظت محیط‌زیست استان اطلاع داده و کمال همکاری را در این خصوص داشته‌اند؛ مکررا توسط سازمان از طریق رسانه‌های گروهی مراتب تقدیر و تشکر از مردم ابراز شده است.

وضعیت فعلی گوزن‌های جزیره اشک

در بررسی‌ و بازدیدهای مستمر و برابر آخرین گزارش واصله و بازدید میدانی انجام‌شده مربوط به روز جمعه مورخ 7/7/1391 از زیستگاه جزیره اشک هیچگونه مورد مشکوکی که حکایت از بیماری و یا خروج مجدد و کمبود آب و علوفه مورد نیاز حیات‌وحش مشاهده نگردید ضمن آنکه به دنبال بارش باران در هفته‌های گذشته و سپری‌شدن زمان بحران جفت‌یابی در میان گوزن‌های زرد و خنک‌شدن هوا(کاهش استرس‌های محیطی) خوشبختانه وضعیت جسمی گوزن‌های زرد خوب بوده و در آخرین پایش میدانی در بخش کوچکی از جزیره اشک تعداد 110رأس شمارش گردیده است که عکس‌های آن بر روی تارنمای اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان غربی موجود می‌باشد.

ضمنا اقدامات انجام‌شده برای مدیریت گوزن‌های زرد در سال‌جاری علاوه بر برنامه‌ها و پروژه‌های مختلف عمرانی که در دست اقدام است به شرح ذیل می‌باشند:
1 - تشکیل اکیپ‌های حفاظتی و حضور مأمورین یگان حفاظت محیط‌زیست در جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه خصوصا در جزیره اشک و سواحل شهرستان‌های نقده، مهاباد، میاندوآب و ارومیه و بررسی احتمال خروج گوزن‌های زرد.
2 - انتقال آب و علوفه مورد نیاز حیات‌وحش با استفاده از یک فروند هلیکوپتر در 15سورتی پرواز.
3 - استقرار اکیپ‌های دامپزشکی (4نفر دامپزشک) و کارشناسان باتجربه و متخصص به‌منظور کاهش استرس‌های محیطی و بررسی و جلوگیری از هرگونه بیماری‌ احتمالی.

در خاتمه ضمن تشکر از بیان احساسات کارشناسان و صاحب‌نظران و دوستداران حیات‌وحش و اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان‌غربی از نظر‌ کارشناسانه همه آگاهان مخصوصا نمایندگان محترم رسانه‌ها درباره پارک ملی دریاچه ارومیه و گوزن‌ زرد بهره‌مند شوند. »

توضیح‌همشهری : گروه محیط‌زیست روزنامه همشهری برای تنویر افکار‌عمومی ذکر چند نکته را خالی از لطف نمی‌داند:
1 - در گزارشی که تحت عنوان «وضعیت بحرانی گوزن‌های زرد در جزیره اشک» هشتم مهرماه جاری در همین صفحه منتشر شد نظرات و توصیه‌های مشفقانه مهندس هوشنگ ضیایی برای بهبود وضعیت گوزن‌های جزیره اشک منعکس شد. با این توضیح که وی نخستین کارشناسی است که گوزن‌های زرد را برای احیا و تکثیر به جزیره اشک منتقل کرد و در طول سال‌هایی که مسئولیت احیا و تکثیر گوزن زرد در جزیره اشک را برعهده داشت از مشاوره و راهنمایی‌های بی‌دریغ و بدون چشمداشت کارشناسان برجسته‌ای نظیر دکتر بهرام کیابی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، دکتر محمود کرمی(عضو هیأت علمی دانشگاه تهران)، دکتر جمشید منصوری، پروفسور هایدمن، مهندس بهرام زهزاد، مهندس هنریک مجنونیان، مهندس بیژن دره‌شوری و مهندس علیرضا جورابچیان بهره برد؛ براین اساس، پروژه احیا و تکثیر گوزن زرد حاصل تلاش گروهی از کارشناسان برجسته کشور و نیز تلاش‌های بی‌دریغ کارکنان اداره کل محیط‌زیست آذربایجان‌غربی و کارکنان دفتر حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور است. از این رو، کارشناس مورد نظر با پیشینه‌ای که به اختصار به آن اشاره شد در گزارش مورد نظر ضمن ارج نهادن به تلاش کارکنان زحمتکش محیط‌زیست، از عدم‌اطلاع‌رسانی بموقع گله کرد؛ با این رویکرد که زمینه اطلاع‌رسانی برای تأمین وضعیت بهتر گوزن‌های زرد در جزیره اشک فراهم شود.

2 - پس از انتشار گزارش وضعیت بحرانی گوزن‌های زرد در جزیره اشک، ضیایی در تماس با همشهری اعلام کرد که برخی تشکل‌های زیست‌محیطی با انتشار این گزارش و باخبر شدن از وضعیت نامساعد جزیره اشک، برای اطلاع‌رسانی و آموزش حاشیه‌نشینان زیستگاه‌های گوزن زرد و به‌طور کلی همکاری با سازمان حفاظت محیط‌زیست برای نجات گوزن‌های زرد اعلام همکاری کرده‌اند.

3 - گروه محیط‌زیست همچون سایر کارشناسان و منتقدان دلسوز ضمن تأکید بر اطلاع‌رسانی، ارتقای آگاهی عمومی به‌ویژه حاشیه‌نشینان زیستگاه‌ها را یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ حیات‌وحش می‌داند و انتظار دارد مسئولان محیط‌زیست، اظهارات کارشناسانه را قدر بدانند و این توصیه‌ها را برای ارتقای محیط‌زیست به‌کار گیرند. بدیهی است این اظهارات و انعکاس آن به‌معنای نادیده گرفتن و کمرنگ کردن تلاش‌های کارکنان زحمتکش محیط‌زیست به‌ویژه کارکنان خدوم اداره کل محیط‌زیست آذربایجان‌غربی و دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست و در عین حال استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود برای نجات معدود بازمانده‌های حیات‌وحش کشور را ضروری می‌داند.

• < قبلی
• بعدی >