زیست بوم

‏وضع کنونی حیات وحش ایران - بخش نخست

برگرفته از روزنامه اطلاعات

کشور ایران به خاطر تنوع جغرافیایی و اقلیمی خود دارای تنوع گونه‌ای بسیار ارزشمندی است و بر اساس آخرین بررسی و گزارش‌های کارشناسان محیط زیست حدود 1131 گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده و دوزیستان در اکوسیستم‌های خشکی و آب‌های داخلی ایران زیست می‌کنند. رده پستانداران با 194 گونه شناسایی شده طیف وسیعی از جانوران را از نظر جثه در بر می‌گیرد. به طوری که پستاندار بسیار کوچکی که «حشره خوار کوتوله» نامیده می‌شود و فقط حدود 2 گرم وزن دارد و نهنگ‌های بزرگی را که با طول بیش از سی متر و 130 تن وزن دارد در آب‌های دریای جنوب را می‌توان در این رده مشاهده کرد. از میان گونه‌های شناخته شده گونه‌های زیادی وجود دارند که فقط در ایران زیست می‌کنند و در سایر نقاط دنیا یا وجود ندارند یا با مهاجرت و دستکاری‌های بشر و روش‌های دیگر انتقال یافته‌اند که از آن جمله می‌توان به یوزپلنگ، گوزن زرد و گورخر ایرانی اشاره کرد. از میان پستانداران کشورمان، راسته جوندگان با 69 گونه (بیش از یک سوم کل پستانداران ایران) به علت اهمیت در انتشار بیماری‌ها، خسارات وارده بر محصولات زراعی، سهولت جمع آوری و نگهداری، بیشتر مورد توجه و مطالعه قرار گرفته اند. البته عمده این مطالعات بر پایه ریخت شناسی صورت پذیرفته اما ضرورت مطالعات نوین نظیر مطالعات کروموزومی، بیوشیمیایی، مولکولی و رفتارشناسی نیز به شدت احساس می‌شود.‏

غنای گونه‌ای پستانداران ایران نباید موجب غرور شود چرا که از گونه‌هایی همچون شیر ایرانی و ببر مازندران امروز جز نامی باقی نمانده است و اگر برنامه مدون و جامعی برای حفظ و صیانت از گونه‌های ارزشمند دیگری از پستانداران همچون گور ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه و گوزن زرد وجود نداشته باشد در آینده نه چندان دوری نیز شاهد نابودی این گونه‌های نادر کشورمان خواهیم بود.‏

در میان مهره داران، پرندگان به سبب برخورداری از قدرت پرواز، صاحب وسیع‌ترین محیط امن در گیتی یعنی هوا هستند. در ایران تاکنون 521 گونه پرنده شناسایی و گزارش شده است که این تعداد معادل کل گونه‌های پرنده موجود در قاره اروپا است. بیشترین گونه‌ها را پرندگان متکی به تالاب‌ها تشکیل می‌دهند اما آلودگی و تخریب تالاب‌های ایران در سال‌های اخیر خود عاملی در جهت کاهش تعداد بسیاری از گونه‌های پرندگان ایران شده است و هم اکنون پرندگانی نظیر درنای سیبری، بالابان، اردک سرسفید، میش مرغ، عقاب طلایی، اردک مرمری و تعدادی دیگر از گونه‌ها در کشور در معرض تهدید و انقراض هستند.‏

ماهیان آب‌های داخلی ایران شامل 180 گونه که در 27 خانواده جای گرفته اند. در گروه ماهیان آب‌های داخلی خانواده کپور ماهیان فون غالب ماهیان را تشکیل می‌دهد که به تنهایی دارای 31 جنس و 74 گونه است و ماهی کور غار، قزل آلای خال قرمز، ماهی آفینیوس از جمله گونه‌های منحصر به ایران به شمار می‌روند و دارای ارزش زیستی بالایی هستند. متأسفانه به دلیل نبود توجه لازم به حفظ و مدیریت آبزیان آب‌های داخلی در دو دهه اخیر، مطالعات جامعی برای شناخت ماهیان در اکوسیستم‌های آبی مختلف صورت نگرفته است و از فراوانی و پراکنش بسیاری از گونه‌ها اطلاعات و آمار دقیقی در دسترس نیست یا جمعیت برخی گونه‌ها نظیر ماهی کور غار در معرض تهدید است. از رده خزندگان در پنج راسته لاک پشت‌ها، کروکودیل سانان، سوسمارها، کرم سوسمارها و مارها تا کنون 204 گونه مورد شناسایی قرار گرفته است اما اطلاعات مفید و قابل دسترس در مورد این جانوران بسیار اندک است. کمبود مطالعات جامع و عمیق در مورد بیولوژی و حفاظت این جانوران از یک طرف و جمعیت رو به زوال با توجه به تخریب زیستگاه‌های آنها در سال‌های اخیر موجب نگرانی نسبتاً زیادی در مورد تعدادی از گونه‌های ارزشمند خزنده کشورمان شده است. متاسفانه شکار و صید بی رویه صدها و هزاران مار سمی، بسیاری از گونه‌های مار سمی از جمله افعی شاخدار و افعی دماوندی را در معرض خطر انقراض قرار داده است. خشکسالی‌های چند ساله در استان سیستان و بلوچستان که زیستگاه تنها گونه تمساح تالابی ایران به شمار می‌رود، نگرانی را در مورد کاهش جمعیت این گونه به وجود آورده است. از رده دوزیستان نیز (وزغ‌ها، قورباغه‌ها و سمندرها) در کشورمان 20 گونه تاکنون گزارش شده است که در بین آنها سمندرها از درجه اهمیت بیشتری برخوردار هستند و اطلاعات بسیار کم و جزیی از بیولوژی و اکولوژی آنها در دست است و گونه‌هایی مختلف سمندر در وضعیت بحرانی یا در معرض خطر انقراض قرار دارند.‏

ادامه دارد

• < قبلی
• بعدی >