ایران‌بوم

بیشتر ما، برای سفر یا چادر زنی در طبیعت شیوه های آشنا را پیش می گیریم. یک جفت پوتین کهنه ی راحت می پوشیم، نگاهی به نقشه می اندازیم، و به سوی سربالایی ها می رویم. در چادرگاه، محل را می روبیم، آشپزخانه ای برقرار می سازیم، و ستارگان که درآمدند آتشی می افروزیم.برای بسیاری از ما، این رفتارها همه ی آن چیزی است که به چادرزنی مربوط می شود- این کارها تجربه ی طبیعت پیمایی ما را تعریف می کنند.

شیوه نامه ی "ردّی نگذارید" ما را به دگرگون سازی ِ اگرچه اندک تعریف هایمان فرامی خواند. تامل برای گزینش کفشی با زیره ی کوتاه تر، خودداری از "آماده سازی" یک محل پیش از چادر زنی، و حتی شاید چشم پوشی از افروختن آتش غروبگاهی.

می گویید: "اما، این برنامه ی چادر زنی من است، چرا به خودم زحمت تغییر عادت ها را بدهم؟"

پاسخ ساده است: اگر یاد نگیریم که ردی برجا نگذاریم، طبیعت را با عشق خواهیم کشت. زمین با کوبش لگدها بی گیاه و سخت خواهد شد، حیات وحش فرار خواهد کرد، و دیگران از راه های فرسوده، سر و صدا، آشغال و زخم های زمین شکوه خواهند کرد.

واقعیت این است که مالکان و مدیران زمین [های روستایی یا بکر] با موضوع تفرج روزافزون مردم بر عرصه های طبیعی ِ رو به کاهش روبرو هستند. برای حفاظت زمین، حیات وحش آن، و حفظ کیفیت تجربه ی تفرجی همگان، مدیران عرصه ها غالبا ناچار به وضع مقررات یا ایجاد محدودیت دسترسی هستند. ممکن است شمار مردمی را که در هر دوره ی زمانی می توانند از محدوده ای استفاده کنند، محدود سازند. یا ممکن است پاره ای انواع استفاده از عرصه را ممنوع کنند.

یک مثال خوب (و یک راه حل قانونی) در مورد این مشکل را می توان در لیک سولیتود [Lake Solitude به معنای: دریاچه ی تنهایی] در پارک ملی گراند تیتان [Grand Teton، یکی از معروف ترین پارک های ملی کوهستانی در آمریکا] دید. این دریاچه، در ارتفاع حدود 3000 متر و به فاصله ی بیش از 15 کیلومتر از جاده، نام بامسمایی داشت. برای سال ها، اندک کسانی بودند که زحمت پیمودن راه سخت تا کناره ی این دریاچه را به خود می دادند. پاداش کسانی که چنین می کردند، خلوتی دست نخورده در چشم اندازی کوهستانی بود. بعضی از ما، به یاد داریم که از کیسه خواب هامان در کنار آب، می توانستیم زر اندود شدن رخ گراند تیتان با نور خورشید بامدادی را ببینیم.

اما در دهه ی 1960 انفجاری پیش بینی نشده در طبیعت پیمایی پیش آمد. در کمتر از یک دهه، شمار بازدید کنندگان دریاچه ی تنهایی و نقاط مشابه از صدها و هزاران نفر در یک سال، به ده ها هزار نفر رسید. دریاچه دیگر با نام خود همخوانی نداشت. گیاهان حساس کوهستانی تا حدی که دیگر امکان رشد دوباره نداشتند، لگدمال شدند. سنگ ها و صخره ها از آتش چادرگاه ها مخدوش شدند، و روی زمین چوبی باقی نماند. انسان – و نشانه های حضور او - به پدیده ی غالب محیط دریاچه بدل شد.

مدیران پارک برای حفظ فرصت لمس طبیعت وحش از سوی مردم ناچار به حراست از عرصه ها هستند. آنان در مقابل افزایش فراگیر استفاده از طبیعت، برای اقامت های شبانه مجوز وضع کردند. همچنین زدن چادر در پاره ای نقاط، به ویژه در زیر "دارمرز" [مرز رویش درختان] را محدود کردند. و سرانجام این که افروختن آتش ِ باز در عرصه ی گراند تیتان ممنوع شد. امروزه، یک ناحیه ی "ضربه گیر" چادر ممنوع در اطراف دریاچه ی تنهایی وجود دارد که استفاده از محیط را به بازدیدهای یک روزه از جاده یا پایگاه ها (basecamps) محدود می سازد. منطقه به لطف این تصمیم های مدیریتی، به آرامی در حال بازیابی خود است.

دیگر مناطق وحشی هم آسیب دیده یا در معرض خطر اند. محیط های طبیعی بدل به مکان های شلوغ شده اند. شیوه نامه ی "ردّی نگذارید" راه دیگری به جای وضع مقررات ارایه می کند. مدیران منطقه های طبیعی می دانند که شمار زیادی از مردم - اگر ملاحظه کار باشند - می توانند بی آسیب رسانی، از یک منطقه عبور کنند. فراگیری شیوه ی "ردی نگذارید" تا حد زیادی درک این است که چگونه با اندکی دقت در محیط های طبیعی گام برداریم و چادر بزنیم.

طرح مساله...

هنگامی که مردم دست به طبیعت پیمایی می زنند، خواه ناخواه بر محیط اطراف اثر می گذارند. حتی کارآزموده ترین و ملاحظه کار ترین راه پیمایان هم یک نمونه ی ادرار یا یک توده ی گیاهی تخت شده در زیر چادر، از خود بر جا می گذارند. در محیط های حساس و شکننده یا در جاهایی که از آن ها استفاده ی سنگین می شود، آسیب ها ممکن است بسیار سخت تر باشد: راه هایی بیش از حد فرسوده، آب هایی آلوده به پسماندهای انسانی، و کهکشانی از حلقه های آتش در اطراف چادرگاه ها.

حیات وحش و گردشگران، هر دو ممکن است که تحت تاثیرهای منفی قرار گیرند. هنگامی که مردم بیش از حد نزدیک می شوند، جانوران دچار تنش می شوند. پاره ای از جانوران – مانند خرس ها – بر اثر ریخت و پاش زباله به آدم ها عادت می کنند و یاد می گیرند که به دنبال ایشان بروند. این موضوع، به رویارویی های خطرناک می انجامد، و منطقه به روی بازدید کنندگان بسته می شود یا جانوران کشته می شوند. و بازدید کنندگانی که در جستجوی خلوت هستند، با دیدن آشغال و شنیدن سر و صدا، احساس مزاحمت می کنند.

جستجوی راه های حضور نرم تر در طبیعت، به ما کمک می کند که سه گونه اثر منفی را به خاطر آوریم:

مادی- تغییر چشم انداز و خاک

زیست شناختی- آسیب رسانی به جانوران و گیاهان وحشی

اجتماعی- مزاحمت برای مردم

... و راه حل

برای جلوگیری یا کاستن از اثرهای منفی، لازم است بدانیم که چه رفتارهایی مناسب و کدام ها زیانمند هستند- خلاصه این که کدام درست و کدام غلط است. آلدو لئوپولد [Aldo Leopold، 1948- 1887 جنگل شناس و زیست شناس آمریکایی، استاد دانشگاه ویسکانسین، و یکی از چهره های تاثیر گذار زیستبوم گرایی] در کتاب خود به نام A Sand County Almanac می نویسد: «آن چیز درست است که در جهت حفظ یکپارچگی، پایداری، و زیبایی جامعه ی زیستی باشد. آن چیز غلط است که خلاف این باشد.»

این سرآغاز خوبی است، به ویژه اگر به یاد داشته باشیم که انسان بخشی از جامعه ی زیستی است. در یک مقیاس بزرگ، یادگیری شیوه ی باقی نگذاشتن ردّ، مربوط است به حفظ یکپارچگی، پایداری، و زیبایی خودمان، چه در مقام یک فرد و چه در مقام اجتماع.

اما، لازم است که تکلمه ای هم به اصل اخلاقی لئوپولد بیفزاییم: «در محیط های باز، گزینه های درست و نادرست همیشه مشخص نیستند.»

خوش بودن را به یاد داشته باشید

به یاد داشته باشید که برای چه در محیط طبیعی هستیم؛ ما می خواهیم که طبیعت را تجربه کنیم و در این بهشت سرخوش باشیم بی آن که به آن آسیب برسانیم.

هفت اصل در شیوه ی رفتاریِ ردّی نگذارید

هنگامی که گزینه ها دشوار باشند، نیاز به یک اصول راهنما داریم؛ یک دستور عمل رفتاری ساده برای حفاظت زمین، آزادی های خود، و فرصت طبیعت پیمایی های دیگرمان. هفت اصل زیر، اصول رسمی "موسسه ی ردّی نگذارید" (Leave No Trace Inc.) است و در اینجا با مجوز آنان نقل می شود.

1- پیشاپیش برنامه ریزی کنید و آماده باشید

مقررات و لازمه های منطقه ای را که می خواهید ببینید، بشناسید.

برای شرایط آب و هوایی سخت، خطرها، و شرایط اضطراری آماده باشید.
سفر خود را برنامه ریزی کنید تا وقت کم نیاورید.
در گروه های کوچک به منطقه بروید. گروه های بزرگ را به دسته های چهار تا شش نفره خرد کنید.
غذاهای خود را دوباره بسته بندی کنید تا دور ریزها را به حداقل برسانید.
از نقشه و قطب نما [و جی پی اس] استفاده کنید تا مجبور به علامت گذاری با رنگ، سنگ چین، یا پرچم نشوید.

2- بر روی سطح های سخت گام بگذارید و چادر بزنید

سطح های سخت شامل راه های پاکوب، چادرگاه های پیشین، سنگ و صخره، علف های خشک، و برف می شود.

چادرها را دست کم دویست متر دور تر از دریاچه ها و رودها بزنید تا زیستبوم های "کنار رودخانه ای" آسیب نبینند.
چادرگاه های خوب پیدا می شوند، نه آن که ساخته شوند. در منطقه هایی که دیگران هم رفت و آمد دارند، نیازی به تغییر محل چادر زنی نیست.
روی استفاده از پاکوب ها و چادرگاه های موجود متمرکز شوید.
در یک ردیف و در وسط پاکوب راه بروید، حتی اگر گِلی یا خیس است.
در منطقه های دست نخورده، چادرگاه را کوچک بگیرید و فعالیت را در نقطه ای متمرکز کنید که گیاه ندارد.
استفاده های خود [از زمین] را پخش کنید تا چادرگاه و راه جدیدی درست نکنید.
از نقاطی که تاثیر ِ[حضور انسان] در حال پدید آمدن است، دوری کنید.

3- پسماندها را درست دفع کنید

ببندید و ببرید. چادرگاه و استراحتگاه خود را بازبینی کنید تا زباله و ته مانده ی غذا باقی نمانده باشد. تمام آشغال ها و ته مانده های خوراک را با خود ببرید.

مدفوع را در چاله هایی به عمق حدود بیست سانتی متر، در فاصله ی دست کم هفتاد متر از آب، چادرگاه، و راه دفن کنید. چاله را بپوشانید [و با محیط هماهنگ کنید].
دستمال توالت و اقلام بهداشتی مشابه را بسته بندی کنید و با خود ببرید.
برای شستن خودتان یا ظرف ها، آب را بردارید و به فاصله ی دست کم هفتاد متری رودخانه یا دریاچه ببرید و مقدار کمی صابون "زیست تجزیه پذیر" به کار برید. آب ششستو را پخش کنید.

4- چیزهایی را که می بینید، باقی بگذارید

گذشته را حفظ کنید: به بناهای تاریخی و آثار فرهنگی دقت کنید، اما به آن ها دست نزنید.

سنگ ها، گیاهان، و دیگر چیزهای طبیعی را به همان شکل که می یابید، باقی بگذارید.
از آوردن یا بردن گونه ها [ی گیاهی یا جانوری] غیربومی خودداری کنید.
بنا یا میز و صندلی نسازید، و گودال [جان پناه] حفر نکنید.

5- تاثیر آتش را به حداقل برسانید

آتش در چادرگاه ها، می تواند سبب تاثیرهای ماندگار شود. برای پخت و پز، از یک اجاق کوچک و برای روشنایی از شمع [یا لامپ های ال ای دی] استفاده کنید.

اگر در منطقه افروختن آتش مجاز است، از جایگاه های نصب شده برای این کار استفاده کنید.
آتش را کوچک بگیرید. فقط از چوب های ریخته بر زمین که با دست قابل شکستن هستند استفاده کنید.
چوب و زغال ها را تا حدی که خاکستر شوند بسوزانید، آتش را کاملا خاموش و خاکسترها را پخش کنید.

6- حیات وحش را پاس بدارید

جانوران وحشی را از دور نگاه کنید. دنبال آن ها نروید.

هیچ گاه به جانوران غذا ندهید. خوراک دهی به جانوران به سلامت آن ها آسیب می رساند، رفتارهای طبیعی شان را دگرگون می سازد، و آن ها را در معرض خطر شکارگرها و عوامل دیگر قرار می دهد.
با نگاهداشت مطمئن غذا و زباله ها، از حیات وحش و مواد خودتان حفاظت کنید.
حیوان های اهلی خود را در همه حال کنترل کنید یا آن ها را در خانه بگذارید.
در دوره های حساس مانند زمان جفت گیری، آشیانه سازی، پرورش بچه ها، و در زمستان، از جانوران وحشی دوری بجویید.

7- نسبت به دیگران ملاحظه کار باشید

به بازدید کنندگان دیگر احترام بگذارید و کیفیت تجربه ی ایشان را حفظ کنید.

مراعات دیگران را بکنید. به دیگران راه بدهید.
اگر به کوله پشتی [دیگران] برخورد می کنید، یک گام به عقب بگذارید.
برای تنفس و چادرزنی، از مسیر و دیگران فاصله بگیرید.
بگذارید صدای طبیعت چیره باشد. از ایجاد سر و صدا پرهیز کنید.

[خلاصه]

در منطقه های پر رفت و آمد، استفاده را متمرکز کنید

در منطقه هایی که خیلی ها رفت و آمد دارند، هدف اصلی محدود سازی فعالیت در نقطه هایی است که پیش از این آسیب دیده اند. این کار، منطقه های سالم را حفظ می کند. و احتمال آسیب دیدن بیشتر خاک لخت و فشرده ی این نقطه ها که سخت شده است، کم است.

بر راه های پاکوب گام بگذارید.
از چادرگاه های موجود استفاده کنید و از آب، راه اصلی، و دیگران به اندازه ی کافی فاصله بگیرید.
از آتشدان های موجود، و فقط هنگامی که چوب به زمین ریخته و کافی موجود است، استفاده کنید.
تمام مدفوع انسانی را از محیط خارج کنید یا آن را در چاله هایی به فاصله ی دست کم هفتاد متر از آب، به گونه ای که دیگران از آن چاله استفاده نکنند، دفن کنید.
چادرگاه را تمیز ترک کنید تا دیگران هم بتوانند از آن استفاده کنند و مایل به درست کردن چادرگاه جدید نشوند.

در منطقه های بکر، استفاده را پخش کنید

در منطقه های بکر، هدف اصلی به حداقل رساندن اثر لگد کوبی و دیگر آسیب رسانی ها، با پخش کردن استفاده های انسانی در یک منطقه ی گسترده و با یافتن یک سطح سخت است. این کار دیگران را از دنباله روی از شما باز می دارد، و به این ترتیب امکان ایجاد راه یا چادرگاه جدید کم می شود.

اندازه ی گروه را کوچک بگیرید؛ دو تا شش تن بهترین است، بیش از ده تن نشوید (در گروه های بزرگ تر، بیشتر مراقبت کنید تا آسیب را به کمینه برسانید).
هنگامی که بیرون از پاکوب ها گام برمی دارید، پخش شوید تا کسی در جای پای دیگری پا نگذارد. یا روی سطح های سخت مانند شن ها، صخره ها، برونزدهای سنگی، و برف گام بردارید. از شیب های تند دوری کنید.
چادرگاه خود را روی سطح های سخت یا نقطه های مقاوم به لگد کوبی مانند علفزارهای خشک برقرار سازید.
چادرگاه را پیوسته جابجا کنید (در صورت امکان، روزی یک بار). از راه رفتن چندباره روی یک محدوده خودداری کنید.
از افرختن آتش پرهیز کنید. اگر ضرورت دارد، از منقل یا چاله [به منظور به حداقل رساندن آسیب به خاک و گیاه] استفاده کنید.
هر جا که ممکن است، مدفوع انسانی را از منطقه بیرون ببرید. اگر امکان ندارد، چاله [به فاصله ی دست کم هفتاد متر از آب و مسیر، و با عمق حدود بیست سانتی متر] درست کنید.
هنگام ترک چادرگاه، هیچ اثری از خود باقی نگذارید. علف های خمیده را راست کنید، نقطه های لخت را با شاخ و برگ بپوشانید، و تمام آشغال ها را با خود ببرید.

از پا گذاشتن بر نقطه های کمی فرسوده بپرهیزید

هدف اصلی در مکان هایی که به تازگی در آ ن ها نشانه های فرسایش دیده می شود، این است که از بیشتر کردن آسیب ها خودداری کنیم و بگذاریم که منطقه خود را بازیابی کند.

خود را از کوره راه های غیر رسمی ِ کم و بیش نامشخص یا دارای کمی پوشش گیاهی دور نگهدارید.
چادرگاه را در نقطه های قبلا استفاده شده یا بر سطح های سخت برقرار سازید.
برای بازداشتن دیگران از استفاده از چادرگاه های کمی استفاده شده، اثر آتش و توده های هیزم، یا هرگونه اثر انسانی دیگر را محو و منطقه را چنان استتار کنید که به نظر بکر آید.

نکته: رهنمود آخر که تمام رهنمودهای گفته شده را تحت الشعاع قرار می دهد، این که قوانین و مقررات خاصی را که برای هر منطقه وضع شده، بشناسید و از آن ها تبعیت کنید. مقررات، برای حفاظت سرزمین و حمایت از شما و همراهان تان وضع شده اند. رعایت آن ها، ضامن حفظ فرصت همگانی برای لذت بردن از عظمت طبیعت است.

* این نوشته، که در شماره ی اخیر گاهنامه ی گروه آرش کمانگیر بابل چاپ شده است، برگردان چند صفحه ی نخست از کتابچه ی زیر است:

Harmon, Will. Leave No Trace, Minimum Impact Outdoor Recreation, American Hiking Society, Falcon Publishing Inc., 1997

توضیح های کوتاه که داخل قلاب [] آمده، از مترجم (عباس محمدی) است. امید آن که بتوانم در آینده متن کامل کتابچه را در اختیار طبیعت دوستان ایران قرار دهم.