ایران‌بوم

به عنوان نشانی از فرزندان شایسته این مرز و بوم که برای نیاکان خود، احترامی بسیار قائلند و به ریشه داشتن در این آب و خاک افتخار می کنند می بایست مراتب قدردانی و سپاس خود را نسبت به عزیزانی که به شناسایی و نگهداری یادگار پدران و مادرانمان مشغولند ابراز نماییم . به همین دلیل تصمیم گرفتیم علیرغم مشغله ها و گرفتاریهای روزانه، شرایط و امکانات لازم برای بازدید از تنگه بلاغی و پاسارگاد را فراهم کنیم.

هدف از ملاقات تیمهای باستان شناس داخلی و خارجی ضمن ابراز احترام و قدردانی ،اعلام آمادگی برای کمک و فعالیت در این زمینه بود ونیز درخواست آدرس الکترونیکی و سایت [تارنما] شخصی ایشان برای مکاتبه و پیگیری نتایج زحمات و کاوشهایشان به طور روزانه !!!

ولی متاسفانه موفق به دیدار هیچ گروه کاوشگری در تنگه نشدیم و صرفا عشایر و روستاییان ارجمند منطقه را ملاقات نمودیم و البته اعتراف می کنم که میهمان ناخوانده ای بودیم که بنابر برداشت شخصی خود از گزارشات منتشر شده و با توجه به تعداد 130محوطه اعلام شده و نزدیک شدن فصل بارندگی تصور می کردیم ، هر زمان که به تماشای تنگه بلاغی برویم کارشناس یا میزبانی در منطقه خواهد بود و لذا بدون پرس و جو از چگونگی برنامه کاوشگران راهی تنگه بلاغی شدیم.

اگرچه آثار کاوشهای پیشین قابل مشاهده بود ولی بدون راهنما ، مفهوم خاصی برای ما نداشتند .

تنگه بلاغی

نشانه هایی از حضور کاوشگران در تنگه بلاغی

از آنجاییکه هیچ یک از ما مهندس سد ساز نبودیم بدنبال دیوار بتنی عظیمی می گشتیم که سد سیوند نامیده شده... ولی تنها مکانی که قابل مشاهده بود دو تونل مربعی و دایره ای شکل در پایه رشته کوه بود ونیز ابزار آلات و کارگرانی مشغول به کار .

اگر چه بنا بر گزارشات منتشر شده می دانیم "سد سیوند" سدی خاکی است از نوع سدهای بزرگ ،از نوع سنگریزه ای با هسته آب بند (GC ) که حجم مخزن سد255 میلیون متر مکعب و ارتفاع سد از پی 57 ، طول تاج 600 متر و حجم بدنه سد با فراز بند 4260000 متر مکعب است که سال 71 آغاز شده ولی به دلیل خارج شدن از اولویت ساخت تا سال 1380، فعالیت چندانی برای آن صورت نگرفته و از سال 80 اعتبار خوبی به آن تعلق یافته است . (خبرگزاری وزارت نیرو)

به طوریکه پیشرفت ریالی سد 200 میلیارد ریال بوده و برای بهره برداری از آن 250 میلیارد ریال دیگر باید هزینه گردد که از این مبلغ 170 میلیارد ریال امسال به آن اختصاص داده شده و نیز برای شبکه آبیاری زهکشی سد که در حال حاضر در مرحله مطالعه است 400 میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته شده است .

دشت سیوند

قسمتی از سد سیوند

و اما به گفته یک کارشناس سد ساز فعالیت انجام شده در این رشته کوه نشاندهنده عملیات مستحکم سازی کوهها و ایجاد دهانه ی تونل مانندی است که دو طرف سد را به هم متصل می کند و کارگران و مهندسان مشغول آماده سازی مکان اصلی و ساختن سد می باشند، هر چند هنوز به مرحله بتن ریزی و ساخت دیواره ی سد نرسیده اند.

پس از بتن ریزی و ایجاد دیواره سد ، این دیوار به امتداد رشته کوهی که تونل در پایه آن احداث شده است متصل خواهد شد و با رشته کوه در یک مسیر قرار خواهد گرقت و پیش‌بینی می‌شود با آغاز آبگیری سد ، دست‌کم هشت کیلومتر از تنگه بلاغی به زیر آب رود.

به طوری که تعدادی از تپه‌های باستانی پیش از تاریخ، کوره‌های ذوب فلز، غارها و سکونت‌گاههای پیش از تاریخ، دو قبرستان بزرگ مربوط به اشکانیان، چهار کیلومتر سنگ‌چین شاهی، هفت کیلومتر مرز سنگی مربوط به دوران اشکانی، گورهای سنگی مربوط به دوران فرمانروایان فارس (خرقه‌داران)، دو قسمت از جوی سنگی و راه شاهی در شرق تنگه بلاغی و شش قسمت از راه شاهی در غرب این تنگه زیر آب خواهند رفت.

در حالی که در فصل بهار و با آغاز سیلاب‌های بهاری دشت بلاغی،‌ آثار بیشتری تهدید خواهند شد و لی مسأله مهمتر آنکه محوطه پاسارگاد بدلیل وجود سیل‌بند در راه مسیل بزرگ منطقه پاسارگاد مورد تهدید قرار می گیرد به طوری که هدایت جریان سیل به طرف مسیل کوچکی که از نزدیکی محوطه باستانی پاسارگاد می‌گذرد، خطر تخریب آرامگاه کوروش کبیر و بخش‌هایی از محوطه پیش از تاریخ پاسارگاد را در پی دارد ، چرا که چگونگی آب و هوا در سالهای آتی قابل تضمین نمی باشد و چنانچه که گزارش شده ، در سیلاب شدید زمستان ١٣٧٧ حجم آب به حدی بوده که بخش زیادی از تپه‌های تاریخی را شسته است و آب از پلکان اول آرامگاه کوروش که ١٨٠ سانتی‌متر ارتفاع دارد، فراتر رفته و تا چندین روز پس از سیل هم محوطه اطراف آرامگاه کوروش همچنان زیر‌آب بوده اند .

بنا بر همین گزارش در منطقه پاسارگاد، دو مسیل وجود دارد که یکی از آنها از دامنه کوههای شمال غربی پاسارگاد آغاز شده است و با عرضی بالغ بر یک کیلومتر در بخشی از مسیر خود از میان روستای مبارک‌آباد می‌گذرد و در ادامه به رودخانه پلوار پیوسته و در نهایت نیز به سوی تنگه بلاغی جاری می‌شود.
همچنین مسیل کوچک‌تری وجود دارد که در حد یک رودخانه فصلی، آب در آن جریان دارد و عرض متوسط آن از ٢٠ متر تجاوز نمی‌کند. این مسیل کوچک در سر راه خود از مجاورت تپه مشهوری که متعلق به دوران پیش از تاریخ است به نام «تل نخودی» عبور می‌کند و از فاصله‌ای حدود یکصدمتری شمال غربی آرامگاه کوروش بزرگ به طرف تنگه بلاغی منحرف می‌شود.
از طرفی وجود روستای مبارک آباد باعث شده تا سیل‌بندی سر راه مسیل بزرگ در بالای روستا احداث شود. اما احداث غیرفنی این سیل‌بند به گونه‌ای است که در صورت وقوع سیل، همه حجم آب ناشی از سیلاب را به مسیل کوچک هدایت کند. چون حجم بالای آب با شکل طبیعی زمین در این قسمت هیچ تناسبی ندارد نتیجه هم مشخص است.
در این میان روستای مبارک‌آباد با تکیه بر این سیل بند که غیر کارشناسانه و به ناشیانه‌ترین شکل ممکن ساخته شده است، همچنان به رشد غیراصولی خود ادامه می‌دهد، تا جایی که برخی از خانه‌های جدید آن در داخل مسیل ساخته می‌شوند.

بنابراین اگر سیل‌بند حذف شود روستایی که مدت‌ها است خطر سیل را از خود دور دیده، چه باید بکند و اگر سر جای خود باقی بماند. محوطه‌های تاریخی و آرامگاه کوروش خسارت می‌بیند و البته این خطر تنها متوجه آثار تاریخی پاسارگاد نیست و در صورت بارندگی شدید عامل زیر سیلاب رفتن روستاهای ابوالوردی و مادرسلیمان نیز می گردد . (روزنامه همشهری)

علاوه بر این بر اساس نظر کارشناسان با توجه به آبرفتی و سست بودن خاک منطقه، حدس زده می‌شود جمع شدن آب در دریاچه سد باعث افزایش شدید رطوبت هوا در منطقه واحتمالا بالا آمدن میزان آب سطحی شود. اتفاقی که می‌تواند به پی اصلی کاخ‌ها و آرامگاه کوروش در محوطه پاسارگاد آسیب برساند ." ششمین محوطه جهانی ایران" که طی آخرین جلسه یونسکو در تیر ماه سال ١٣٨١ به علت دارا بودن شاخص‌های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید ودر برگیرنده آثار ارزشمند و بی‌نظیری مانند آرامگاه کوروش، کاخ بارعام، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، قبر کمبوجیه و تل تخت می باشد .

این کارشناسان معتقدند حتی جنگل کاری هم نمی تواند رطوبت منطقه را کاهش دهد چرا که کاشت درخت در مراحل ابتدایی باعث تعدیل رطوبت می‌شود ولی با افزایش سن درخت میزان تبخیر و تعرق افزایش می‌یابد که در نهایت باعث بالا رفتن میزان رطوبت در جنگل‌ می‌شود و این امر به نوبه خود جذب ابر و در نهایت افزایش بارندگی را به دنبالخواهد داشت که تاثیر مخربی را نه تنها روی میراث طبیعی بلکه روی آثار تاریخی منطقه نیز بر جای می گذارد و در دراز مدت ضمن تخریب و فرسایش تدریجی بناهای تاریخی اطراف ،باعث تغییرات وسیع در بخش خاک این منطقه نیز میگردد. (خبرگزاری میراث فرهنگی)

بنابر گفته خودتان ،جناب آقای جامعی" سنگ هایى که با آنها کاخ ها را ساخته اند از ابتدا سنگ هاى خیلى مناسبى نبوده و از سنگ آهکى به نام سیکریتى ساخته شده که درزها و شکاف هاى بسیار داشته و داراى لایه هاى رسى است و آرامگاه کوروش نیز از آهک ساخته شده است ." اگر چه این آثار بدون هیچ مراقبتی توانسته اند تا امروز دوام بیاورند ولی با توجه به افزایش رطوبت منطقه ، تاثیر مستقیم رطوبت بر این آثار و مسائلى چون رشد و رویش گیاهان در لابه لاى سنگ ها احتمال آنکه همچنان پا بر جا بمانند را آگاهانه کاهش می دهیم .
حال آیا بواقع لازم است خود را در وضعیتی بغرنج و پیچیده قرار دهیم و سپس در جستجوی راه حل و چاره ، هزینه هایی نامعلوم و شاید بسیار بالا را متحمل شویم و خدای ناکرده در نهایت به نتیجه " بیشتر از این کاری از دستمان بر نمی آید " برسیم ؟

با توجه به آنکه آرامگاه کوروش و آثار پاسارگاد ، یادگارانی از نیاکان و پدرانمان بوده وپاسارگاد نخستین پایتخت امپراتوری جهانی ایران ونشانی ازاعتبار ملى ماست . امپراتوری بی نظیری که خرد گروهی و احترام به عقاید و مذاهب مختلف را بنا نهاد و نخستین منشور حقوق بشر را به نام ما رقم زد .

اگر این آثار بی نظیر و نماد هویت ملی وسابقه فرهنگی تمدن ایران زمین ، امروز در مقابل چشمان ما نبود چقدر برای کشف ، نگهداری و شناساندن آن هزینه می کردیم تا آنرا برای فرزندان و فرزندان فرزندانمان به یادگار بگذاریم ؟

به خاطر داشته باشید هنوز پاسارگاد و آن چه در این سرزمین گذشته، آن طور که شایسته آن است شناخته نشده ، پس نمی توان حساسیت و نگرانی مردم را مغرضانه دانست .

دره بلاغی که رودخانه پلوار در آن جاری است به دلیل عبور عشایر منطقه و مسیر کاروان رو تاریخی، جاده شاهی و آثار بسیار مهمی از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره اسلامی را در خود دارد و بدلیل وجود پوشش‌های گیاهی و زمین‌های کشاورزی از اهمیت بسزایی برخوردار است. محوطه‌های پشت سد سیوند علی‌رغم قدمت آنها بسیار بکر هستند .

به ویژه تنگه بلاغی که نخستین جایی است که می‌توان در این محل در مورد خصوصیات و نحوه زندگی مردم در دوره هخامنشی اطلاعاتی را به دست آورد.

همچنین نظر باستان شناسان و گیاه شناسان دلالت بر این دارد که به علت بکر بودن تنگه بلاغی، گیاهانی در این منطقه وجود دارد که در صورت انجام مطالعات بر روی آنها می توان به نوع گل ها، درختان و پوشش گیاهی و باغ های پاسارگاد پی برد. چرا که ریشه نخستین چهارباغ ایرانی در پاسارگاد است وجاده شاهی همان جاده با شکوه ایران باستان است که تحت جمشید را به پاسارگاد و بعدها به شوش پایتخت هخامنشیان وصل کرد.

جاده‌ای که به فرمان داریوش بزرگ ساخت آن از سارد آغاز شد و تا شوش ادامه یافت و تنگه بلاغی تنها بازمانده راه معروف شاهی در جهان است که با زیر آب رفتن این بخش، تنها شاهد راه سازی آن دوران را از دست خواهیم داد(منیرو بوشناکی معاون فرهنگی سازمان جهانی یونسکو دی ماه 1383 ) .

پس بی انصافی است که حساسیت و نگرانی مردم را مغرضانه بدانیم .

با توجه به آنکه طی چند ماه اخیر که گروههایی برای کاوش به این تنگه آمده اند در همین زمان بسیار کوتاه موفق به شناسایی یکی از محوطه‌های باستانی متعلق به دوره فراهخامنشی شده و با جمع‌آوری پنج هزار قطعه سفال از سطح این محوطه و در زیر یک لایه آب‌رفتی به بقایای معماری و سازه‌هایی سنگی متعلق به یک دهکده از آن دوران برخورده اند .

هیات ایرانی _ لهستانی موفق شدند تا در بررسی های خود به اثار منحصر بفردی از یک دیوار که بخشی از محوطه تنگه بلاغی را محصور کرده و به ظاهر دیوار دفاعی است دست یافتند، به همراه کوره سفال‌گری متعلق به 7500 سال پیش و ظرف بزرگی که قطر بدنه آن یک متر و 23 سانتی‌متر و طول آن بیش از یک متر و 40 سانتی‌متر و وزن آن 120 کیلوگرم بود و ادامه این بررسی ها در کناره راه شاهی منجر به کشف یک روستا و قبرستان متعلق به اواخر دوران ساسانی و اوایل دوره اسلامی شد و نیز کشف ساختارهای معماری که به ظاهر برای تولید نوعی نوشیدنی الکلی مورد استفاده قرار می‌گرفته است و کاوش های هیات ایرانی _ لهستانی و هیات ایرانی _ فرانسوی به مطالعه روی بقایای به جای مانده از سنگ‌چین‌های راه شاهی پرداخته و به گورستان‌های کلان سنگی کشف شده ،برخوردند .علاوه براین در دریاچه سد یک ظرف سفالی و بقایای اسکلت یک مرد بزرگ سال را کشف کردند که شاید بتوان با استفاده از آن به خصوصیات فیزیکی ساکنان این منطقه و چگونگی بیماری‌های احتمالی آن زمان پی برد و در ادامه بررسی‌ها آثاری شامل تپه‌های پیش از میلاد، کوره‌های ذوب فلز، غار و سکونتگاه‌های پیش از میلاد ،غار های باستانی مربوط به دوره پارینه سنگی ( 10 هزار سال پیش ) و ابزارهای سنگی نهفته در این غارها، دو قبرستان دسته جمعی مربوط به دوران اشکانی ، یک مهر باستانی متعلق به پنج هزار وپانصد سال پیش به دست آوردند .

پس بواقع بی انصافی است که حساسیت و نگرانی مردم را مغرضانه بخوانیم .

از طرفی با توجه به زلزله خیز بودن کشورمان ، درخواست توجه بیشتر به قنات داری و آبخیزداری ، نگهداری و حفظ جنگلها، حفظ سلامت سفره های آب زیر زمینی از آلودگی چاههای جذبی فاضلاب خانگی ، پیشگیری و متوقف ساختن جمع آوری و یا دفن غیر اصولی زباله های شهری در حریم آبهای سطحی و زیر زمینی و نیز جلو گیری ازآلودگی آبها بوسیله منابع صنعتی و یا سموم و کودهای مصرفی در بخش کشاورزی... همه و همه مواردی هستند که می توانند در جبران مشکل کم آبی کشور و حتی استان فارس نقشی دگرگون کننده داشته باشند که ندارند .

نقشه گسلهای دشت سیوند شامل گسلهای اصلی ، فرعی

به راستی تعداد چاهها و قناتهایی که بدلیل عدم رعایت حریم مناسب آلوده و غیر قابل استفاده شده اند طی 10 سال اخیر چقدر بوده است ؟ از طرفی آیا زمانی فرا خواهد رسید که همانند برخی کشور ها ، آب آشامیدنی که تامین آن هزینه بالایی دارد در موارد دیگری همچون آبیاری ، شستشو ، استحمام و سایر مصارف خانگی هدر نرود تا مشکل آب آشامیدنی سایر مناطق کشور قابل کنترل و بر طرف سازی گردد ؟

http://www.chn.ir/News/?section=2&id=25802
http://www.chn.ir/News/?section=2&id=22983
http://www.chn.ir/news/?Section=2&id=25769

در زمینه توسعه آبخیزداری که از طرحهای اشتغالزا می باشد و مهمترین هدف آن، مدیریت منابع آب و خاک به منظور تولید و حفاظت منابع آب، جلوگیری از روان شدن سیلابها در سطح زمین ،کنترل هرز رفتن آب، تغذیه سفره های آب زیر زمینی و آبخوانها و کمک به افزایش آب دهی قناتها و چشمه هاست و نیز جلوگیری از حمل رسوبات به تاسیسات و شبکه های آبیاری ، توسعه منابع گیاهی سطح زمین و بهبود شرایط زیست محیطی و در نتیجه اقتصادی منطقه است ، چقدر فعالیم ، به اندازه کافی ؟

و به عنوان کلام آخر ، با توجه به نزدیکی بسیاری از روستاها و شهرستانها به محوطه تاریخی پاسارگاد ، نقش رستم و سایر محوطه های باستانی ، چرا به گسترش صنعت توریسم نمی پردازیم، چرا عشق و علاقه به تاریخ شناسی و حفظ و نگهداری آثار ملی را در میان مردم و بخصوص جوانانمان ترویج و تشویق نمی کنیم که از طرفی پیشینه و هویت ملی خود را به خوبی بدانند و از سویی دیگر باعث رونق اقتصادی منطقه و اشتغالزایی برای ساکنان آن مناطق باشیم ؟ آیا سود حاصل از گسترش این صنعت پایدار تر است یا سود سد سازی در چنین مناطقی به قیمت از بین بردن آثار ؟ عمر مفید سد سیوند چقدر خواهد بود 10 سال، 20 سال ، 40 سال؟ هزینه کامل این سد از ابتدا تا پایان عمر مفید آن چقدر است؟ هزینه ساخت سد ، جنگل کاری لازم ، زیر آب رفتن زمینهای کشاورزی و یا مراتع تنگه بلاغی ، بعلاوه ی از دست دادن آثار باستانی ؟

مقبره کورش کبیر بنیانگذار امپراتوری جهانی ایرانیان

هر چند زمانی که از تنگه بلاغی گذشته و به محوطه پاسارگاد رسیدیم ، باز هم به پرسشهایی بی پاسخ رسیدیم.

بواقع غم انگیز و شگفت نیست که در محوطه پاسارگاد هیچ مسئول حراست ، راهنما و امکاناتی مهیا نیست ؟

غم انگیز نیست که پیکره انسان بالدار، سر پناهی دارد به صورت چهار میله عمودی که شیروانی کوچکی و قطعه چوب فیبر مانندی محافظ آن شده ؟ شیروانی کوچکی از همان نوع که در برخی منازل به کار می برند .....

هرچند ستون سنگی بی نظیری که بر آن عباراتی به خط میخی حکاکی شده، از داشتن همین شیروانی کوچک هم بی بهره است ، آیا آثاری که بیش از 2500 سال دوام آورده اند تا آمدن ما را ببینند ، شایسته توجه و احترامی بیش از این نیستند ؟ آثاری که گذشت هزاران سال و حوادث گوناگون ذره ای از شکوه ، زیبایی و ابهت آن نکاسته است .

منابع:

خبرگزاری میراث فرهنگی ، خبرگزاری وزارت نیرو و روزنامه همشهری