زیست بوم

بحران آب

برگرفته از روزنامه اطلاعات، شماره  25814، چهارشنبه 30 بهمن 1392

تغییر اقلیم در حال حاضر یکی از مهم ترین چالش های زیست محیطی در سطح جهان است که افزایش درجه حرارت، ذوب شدن یخ های قطبی، بالاآمدن سطح آب های آزاد جهان و تغییر در آستانه های آب و هوایی از پیامدهای آن محسوب می شوند.

در این میان از مهم ترین مسائل کنونی جهان، رقابت برای دسترسی به منابع آب است. مسئله‌ای که اکثر مناطق جهان و به‌ویژه کشورهای منطقه خاورمیانه را در آینده نه چندان دور وارد ابعاد تازه ای از چالش خواهد کرد.

به گزارش مهر، مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی آخرین وضع تغییرات اقلیمی در منطقه خاورمیانه (با تاکید بر ایران) می گوید: کاهش منابع آب در این مناطق با توجه به مسئله تغییر اقلیم، جهانی است. اخیرا گزارش‌هایی در سطح جهان منتشر شده که برای منابع آب در منطقه خاورمیانه از جمله ایران، وضع هشدار دهنده ای را اعلام کرده اند.

گزارش های مورد بررسی به عواملی مانند افزایش مصرف، ضعف در مدیریت منابع آب، خشکسالی ها و به خصوص پدیده تغییر اقلیم به عنوان عوامل موثر در به وجود آوردن شرایط بحرانی اشاره می کنند.

مخاطراتی که در نتیجه تغییر اقلیم متوجه کشورهای مذکور خواهد بود، به مراتب فراتر از منابع آبی به حساب می‌آیند. بدین معنا که حوزه های دیگری مانند سلامت، محیط زیست، امنیت غذایی و سیاسی هم در معرض تهدیدند و این امر نیازمند سیاستگذاری های کلان و قانونگذاری برای سازگاری کشور با پدیده کاهش منابع آب و تغییر اقلیم است.

با توجه به جهانی بودن پدیده تغییر اقلیم و آسیب های ناشی از آن، لزوم توجه جدی به این موضوع چه در سطح ملی و چه در سطح منطقه ای و جهانی ضروری است و در این میان تدوین برنامه‌های جامع ساخت و ساز در نواحی ساحلی و مدیریت منابع آب از مهمترین اقدامات محسوب می شود.

اتفاقاتی که طی سال های اخیر در اقلیم و منابع آب کشور رخ داده و آثار آن با گرم شدن هوا، کاهش نزولات، خشکسالی‌های متناوب و رواناب رودخانه ها کاملا محسوس است، نشان می‌دهند که کاهش منابع آب کشور و تغییر اقلیم باید به عنوان یک اصل پذیرفته شود.

نتایج تحقیقات و مطالعات ملی و بین المللی هم چشم‌انداز نگران کننده ای را برای آینده کشور پیش بینی کرده اند.از این رو بدیهی است تبعات این پدیده همانگونه که توضیح داده شد، محدود به حوزه آب و هوا نبوده و به مرور زمان دیگر حوزه ها مانند امنیت غذایی، سلامت و حتی امنیت سیاسی را هم در بر خواهد گرفت.

همواره با فرارسیدن سرما و بروز شرایط نامناسب بارندگی‌ها در فصول پاییز و زمستان هشدارهای وزارت نیرو نسبت به مصرف بهینه آب، برق و دیگر انرژی ها تشدید می شود اما باید توجه داشت که آیا این نارسایی‌ها و کمبودها تنها مختص به این فصول است؟

به گزارش ایرنا، باید اشاره داشت :تشدید خشکسالی و بروز شرایط نامناسب بارندگی ها در دو دهه گذشته در کشور و برخی بی‌توجهی ها در دوره های گذشته بتدریج شرایط را به وضعی بدل کرده که نیازمند اتخاذ تدابیر اساسی برای تامین این مایه حیاتی و تامین کننده منبع انرژی است.

شرایط بارندگی سالهای گذشته و به تبع آن امسال به‌گونه‌ای بوده که وضع ذخایر سدهای کشور در مقایسه با مدت مشابه روند کاهشی نشان می دهد که این امر بیانگر آن است که منابع آب کشور در شرایط خوبی قرار ندارد.

اگرچه به گفته حمید چیت‌چیان وزیر نیرو، دولت تدابیر لازم را در این زمینه اتخاذ کرده اما حفظ این مایه حیاتی و استراتژیک نیازمند اتخاذ تدابیر همگانی و عمومی است.

وی ضمن تاکید بر ضرورت صرفه جویی در مصرف آب و تشریح اقدامات صورت گرفته برای تامین آب شرب در تابستان سال آینده، پیش بینی کرده درصورت مدیریت منابع و اصلاح الگوی مصرف از سوی شهروندان مشکل کم آبی در سال آینده وجود نخواهد داشت.

البته وزیر نیرو بر این موضوع هم تاکید دارد که در صورت بی‌توجهی در مصرف و صرفه‌جویی نکردن به طور قطع در سال آینده مشکلاتی را در زمینه تامین آب خواهیم داشت، بنابر این باید این هشدارها را جدی تلقی کرد.

شرایط بارش های کشور همه نگاهها را به سوی این مایه حیاتی کشانده به گونه ای که علیرضا دائمی معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزیر نیرو ضمن تاکید بر مصرف آب می گوید: در صورت صرفه جویی نکردن با کمبود این مایه حیات مواجه خواهیم شد.

به گفته وی میزان بارندگی کشور به طور متوسط بین 10 تا 30‌درصد کاهش و میزان روان‌آب ها 40 درصد کاهش داشته و از سوی دیگر حجم سالانه آب کشور در حال حاضر به کمتر از 60 میلیارد مترمکعب رسیده است.

محمد پرورش مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم در خصوص وضع آب تهران و احتمال جیره بندی می گوید: با صرفه جویی پنج درصدی آب از سوی شهروندان تهرانی بسیاری از مشکلات موجود در این بخش حل خواهد شد.

وی جیره بندی آب را نوعی توهین به مسئولان تلقی کرده و اظهار می دارد: تا وقتی زنده باشیم جیره بندی را در دستور کار قرار نمی دهیم. اما فشار آب مدیریت خواهد شد. زیرا در صورت افت فشار بیشتر، مردم دچار مشکل خواهند شد.

مدیرعامل آبفای استان تهران ضمن اینکه برنامه ریزی لازم برای جبران کمبود منابع آب در سال جاری صورت گرفته، به مشترکان پرمصرف هشدار می دهد: در صورت بی توجهی به مصرف، آب آنها قطع خواهد شد.

بنابراین توجه به مقایسه ذخایر آب سدهای کشور با مدت مشابه آن در سال گذشته نشانگر روند کاهشی آن است.

از سوی دیگر با عنایت به افزایش جمعیت، تغییر الگوی زندگی مردم و مصرف بیشتر منابع انرژی و اینکه می دانیم منابع محدود است، باید همه مردم به الگوی مصرف به خصوص در زمینه آب معتقد باشند.

اگرچه دولتمردان همواره در تلاش برای تامین منابع مورد نیاز در بخش های مختلف هستند و اقدامات صورت گرفته گواه آن است، ولی همه باید شیوه های الگوی مصرف را به فرهنگ تبدیل کنیم و در زمان اوج مصرف هم در مصرف انرژی رعایت کنیم.

در این میان خشکسالی‌های متعدد، افت شدید ذخایر آبی کشور، غیرقابل استفاده شدن بسیاری از منابع آب زیرزمینی و وضع نامناسب دشت‌ها، همچنین افت 40 درصدی روان آب‌ها باعث شده تا در این چارچوب نگاه به استفاده از آب دریا برای شرب، صنعت و کشاورزی به‌عنوان یکی از راهکارها مورد توجه قرار گیرد ؛تا جایی که دولت برای شیرین سازی هرمترمکعب آب خلیج فارس تا 3000 تومان به سرمایه گذاران می پردازد؛ با این حال، برخی کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس مانند امارات هم اکنون 500 برابر ایران از منابع آبی خلیج فارس استفاده می کنند.

به گزارش مهر، موضوع شیرین سازی آب دریا برای استفاده در شرب، صنعت و کشاورزی؛ چند سالی است که با تشدید خشکسالی و بروز پدیده تنش آبی در کشور بر سر زبان ها افتاده است.

بحث کلی این است که از طریق ایجاد تاسیساتی، تنها بخش اندکی از آب دریا پس از طی فعل و انفعالات شیمیایی قابلیت استفاده در صنعت و کشاورزی و در بهترین حالت برای شرب را پیدا می کند. با این حال، این همه ماجرا نیست و استفاده از این ظرفیت برای کشورها تنها نیازمند وجود دریا و دسترسی به آب های آزاد نیست.

یکی از شروط اصلی فراهم شدن امکان شیرین سازی آب دریا، دسترسی به آب های آزاد است که در تمام مناطق جنوب ایران از طریق خلیج فارس و دریای عمان فراهم است. علاوه بر این، بخش مهم دیگر کار این است که بتوان برای این منظور سرمایه‌گذاری مناسبی را انجام داد که این موضوع در ایران طی سال‌های اخیر در قالب فراهم‌کردن امکان سرمایه گذاری بخش خصوصی دنبال می شود.

کارشناسان وزارت نیرو معتقدند بیش از دوسوم خاک ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک است و اقلیم کشور به گونه‌ای است که با وجود خشکسالی های متعدد در سال‌های گذشته، چاره ای جز رفتن به سمت تامین آب از طریق شیرین سازی آب دریا، مهار آب‌های مرزی، تصفیه پساب برای استفاده در شرب و صنعت و همچنین تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری کلان در این حوزه ها باقی نمانده است.

حمیدرضا جانباز مشاور وزیر نیرو اخیرا تعداد شهرهای دارای تنش آبی کشور را 503 شهر اعلام کرده و عنوان می کند که در صورت فقدان برنامه ریزی مناسب برای تامین آب، در تابستان سال آینده برخی مناطق کشور دچار کم‌آبی جدی و جیره بندی خواهد بود.

در سال های گذشته با وجود حرکت دولت های سابق به سمت استفاده از ظرفیت جدید تامین آب از جمله شیرین سازی آب دریا؛ تنها برخی پروژه های کوچک سرمایه گذاران خصوصی به مرحله اجرا گذاشته شد که اساسا ظرفیت مناسبی برای حل مشکل کم آبی در مناطق ایجاد شده نیست.

تکیه اصلی شیرین سازی آب دریا برای تامین شرب هم در حال حاضر مناطق وسیعی از جنوب کشور و جزایر خلیج فارس، آبرسانی به کرمان و بخش هایی از کویر مرکزی ایران را شامل می‌شود که طبق گفته مقامات وزارت نیرو، نیازمند انجام سرمایه گذاری های کلان است.

متاسفانه باید گفت پس از عقب ماندگی ایران در طرح توسعه میادین مشترک نفت و گاز خلیج فارس و ربوده شدن گوی سبقت توسط کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، کشور در برداشت آب دریا و شیرین سازی آن با وجود نیاز شدید آبی و بروز تنش آبی در بسیاری از شهرها هم از اعراب جا مانده است و به نظر می‌رسد تاکنون به ذخیره بزرگ آبی دریاها در شمال و جنوب ایران به عنوان یک منبع عظیمی که بسیاری از کشورها امکان دسترسی به آنها را ندارند، توجهی نشده است.

حسین خادمی مدیرعامل آب و فاضلاب استان هرمزگان با بیان اینکه بخش عمده ای از بی آبی شدید و جیره بندی آب در مناطق جنوبی و مرکزی کشور است، می گوید: هم اکنون در 12 شهر استان هرمزگان که در کنار دریا قرار گرفته است، مشکل تامین آب داریم.مدیرعامل شرکت آبفای استان هرمزگان اظهارداشت: با وجود اهمیت بسیار زیاد شیرین‌سازی آب دریا در ایران به دلیل خشکسالی های متعدد و از بین رفتن بسیاری از ذخایر طبیعی، سفره های زیرزمینی و افت حداقل 40 درصدی روان‌آب‌ها؛ اما هم اکنون روزانه تنها 500 هزارمترمکعب از آب دریا در جنوب ایران شیرین سازی می‌شود.

خادمی خاطرنشان کرد: از طریق سرمایه گذاری های صورت گرفته، در حال حاضر 14 پروژه شیرین سازی آب دریا در حال بهره برداری است و در این رابطه 10 پروژه دیگر هم در دست اجرا داریم که از سوی بخش خصوصی تامین منابع می شود.

این مقام مسئول در وزارت نیرو ادامه داد: با وجود اینکه شیرین‌سازی آب دریا در ایران در هر روز به میزان 500 هزارمترمکعب در خلیج فارس صورت می گیرد، اما کشور کوچک امارات روزانه 250 میلیون مترمکعب شیرین سازی انجام می‌دهد و در واقع 500 برابر ایران از آب خلیج فارس استفاده می کند.

وی تاکید کرد: همچنین عربستان تنها در یک واحد شیرین سازی آب، روزانه 800 هزارمترمکعب شیرین سازی انجام می دهد، اما به دلیل نبود ایجاد زیرساخت های مناسب در طول دهه های گذشته برخی مناطق جنوب کشور با وجود قرار گرفتن در کنار دریا و وجود امکان شیرین‌سازی آب، دچار مشکلات تامین آب و حتی جیره بندی هستند.

به گفته خادمی، هم اکنون برای یک پروژه شیرین سازی آب دریا 50 میلیاردتومان هزینه شده تا بتوانیم 30 هزارمترمکعب از آب دریا را در خلیج فارس شیرین کنیم. از سویی، برای 130 هزارمترمکعب دیگر هم 750 میلیاردتومان مورد نیاز است.

مدیرعامل آبفای استان هرمزگان با بیان اینکه طبق برنامه وزارت نیرو، هر مترمکعب آب شیرین سازی شده دریا از بخش خصوصی 1500 تا 3000 تومان خریداری می شود و این خرید به صورت کاملا تضمینی انجام می شود و در فرصت مناسب به سرمایه گذاران بخش خصوصی پرداخت می کنیم.

وی همچنین از اجرای یک پروژه دیگر این بار از سوی دولت برای تامین آب در کرمان از طریق شیرین سازی آب دریا خبر داده و می گوید: قرار است یک میلیون مترمکعب آب دریا در خلیج فارس شیرین سازی و به کرمان انتقال داده شود که البته 30 درصد شیرین سازی این پروژه برای هرمزگان خواهد بود.

این مقام مسئول در وزارت نیرو، شیرین سازی یک میلیون مترمکعبی آب خلیج فارس را برای استفاده صنعت و شرب این استان اعلام کرده و می افزاید: این آب برای اختصاص به بخش کشاورزی نخواهد بود.

در این خصوص موارد زیر می توانند مورد توجه باشند:

- آمایش سرزمین با توجه به تغییرات اقلیم و کاهش منابع آبی

- بررسی تبعات تغییر اقلیم بر حوزه های مختلف (سلامت، انرژی، امنیت غذایی و سیاسی و ...) و ایجاد ظرفیت های لازم در سازگاری با آن

- حرکت ملی برای تغییر الگوی مصرف در راستای سازگاری با پدیده تغییر اقلیم و فرهنگ سازی در لایه های مختلف اجتماعی و اجرایی

- تدوین قوانین لازم به منظور ملزم کردن دولت و دستگاه‌های اجرایی برای تدوین برنامه های لازم در جهت سازگاری با این پدیده طی یک برنامه جامع، هماهنگ و چند بخشی و حتی بازنگری سازمانی (مانند ایجاد معاونت های سازگاری و تغییر الگوی مصرف در دستگاه های اجرایی، به طوری که دولت را در این راستا ملزم به پاسخگویی کند)

- تدوین برنامه ملی تغییر اقلیم

- به کارگیری ظرفیت های بسیار بالای علمی کشور در زمینه مطالعات تغییر اقلیم، خشکسالی و مدیریت آن در سیاستگذاری های کلان مرتبط با پدیده تغییر اقلیم

در این خصوص ضروری است نسبت به تدوین و تصویب موارد زیر اقدام شود:

*بازنگری چشم انداز بلندمدت توسعه کشور با لحاظ کردن آثار تغییر اقلیم، پیامدهای کنوانسیون تغییر اقلیم و پروتکل‌های اجرایی آن

*تعیین و تصویب سیاست‌های کلی نظام در خصوص تغییر اقلیم در سطح ملی و بخش های اقتصادی کشور

*تعیین سیاست ها و برنامه‌های اجرایی در سطح ملی و بخشی

* مدیریت یکپارچه برنامه‌های توسعه منابع آب با حفاظت از اکوسیستم هایی که در چرخه آب نقش کلیدی دارند

* جلب مشارکت های مردمی در مراحل تصمیم سازی مدیریت، ساخت و اجرا ، بهره‌برداری، نگهداری و حفاظت در طرح های توسعه منابع آب

• < قبلی
• بعدی >