ایران‌بوم

در قطع‌نامه هزاره سازمان ملل در سال 2000 در نیویورک و با حضور 150 نفر رؤسای کشورهای جهان آمده است که آن تعداد از مردم جهان که از دسترسی به آب آشامیدنی محرومند باید تا سال 2015 به نصف برسد.
نشست جهانی آب در سال 2002 ژوهانسبورگ هدف جدیدتری را عنوان کرد به این عبارت که آن تعداد از مردم جهان محروم از دسترسی به حداقل بهداشت تا سال 2015 باید به نصف کاهش پیدا کند.

تصمیمات کلیدی حوزه مدیریت یک‌پارچه منابع آب مربوط می‌شود به تعیین گروه‌ها، طبقات و صنوف بهره‌بردار برای بهره‌مند شدن از آب و این‌که چه کسانی برای تأمین، انتقال و تخصیص آب تصمیم می‌گیرند و به چه کسانی آب تحویل می‌شود، چگونه، از کجا، به چه وسیله و در چه هنگام؟

چالش‌های مدیریت یک‌پارچه منابع آب، به طور عمده با نوع اسکان و استقرار طبقات مردم تفاوت می‌کند، طیف انواع اسکان از کپر نشین‌ها تا تک خانه‌های پراکنده روستاهای دور افتاده، خانه‌های روستاهای آبادتر تا خانه‌ها و ویلاهای شهرهای کوچک، شهرهای متراکم و شلوغ و کلان شهرها تغییر می‌کند. بیش از 50 درصد جمعیت و اقتصاد جهان در شهرها متمرکز است و امروز بیش از 400 شهر جهان هر یک با جمعیتی بیش از یک میلیون نفر چالش ویژه‌ای را پیش رو قرار می‌دهد.

در سطح جهان برای منابع آب متقاضیان بی‌شماری برای آب آشامیدنی، آب بهداشتی، آب برای تولیدات غذایی، آب برای انرژی و مصارف صنعتی و هم‌چنین آب برای مقاصد طبیعی و زیست محیطی وجود دارد. منابع آب جهان محدود و با توزیع نابرابر و غیر یکنواخت همراه است. این موضوع مدیریت منابع آب را بخصوص برای مدیران و تصمیم گیران که با چالش مدیریت و توسعه منابع آب در ارتباط با توسعه پایدار از یک طرف و فشارهای توسعه اقتصادی، افزایش جمعیت و تغییر اقلیم از طرف دیگر روبه‌رو هستند، دشوارتر می‌کند.

در ایران هم برای منابع محدود آب متقاضیان زیادی برای آب آشامیدنی، آب بهداشتی، تولید موادغذایی، تولید انرژی و مصارف صنعتی و هم‌چنین برای مقاصد طبیعی و زیست محیطی وجود دارد و مدیریت یک‌پارچه آب در ایران با رعایت موازین و اصول حفظ توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست کشور، از مدیریت‌های بسیار دشوار، احساس و بحث‌برانگیز است که باید با دقت، موشکافی، باریک‌بینی طراحی، نقد و اجرا شود و در طول بهره‌برداری و ارائه خدمات و تسهیلات پیاپی مورد بازبینی، فرابینی و اصلاح قرار گیرد.

به این مناسبت چهار سازوکار (مکانیسم) متفاوت که از طریق آن‌ها مدیریت یک‌پارچه آب و توسعه می‌تواند نقش مؤثری در رشد پایدار و کاهش فقر ایفا کند، به شرح زیر تعریف می‌شود:

اول، وجود منابع آب همراه با تاسیسات زیربنایی مثل سد‌های مخزنی، شبکه انتقال بین حوضه‌ای که تامین‌کننده نیازهای محلی، ناحیه‌ای و ملی بوده و کم‌درآمدها و ثروتمندان، به کفایت بهر‌ه‌مند شوند.
دوم، تعیین منابع آب کم‌درآمدها که از اهمیت زیادی برخوردار است، این منابع برای بهبود کیفیت و کمیت به سرمایه‌گذاری در حوضه‌های دورافتاده نیاز دارد تا آب مورد نیاز طبقه فقیر که معمولاً در مناطق کم‌تر آباد ساکن هستند تامین شود.
سوم، خدمات گسترده تامین آب و آبرسانی برای بهبود درجه کارایی و بهره‌وری تاسیسات آبرسانی و توزیع جامعه بهره‌برداران شهری و صنعتی و شبکه‌های آبیاری، به طوری که نیاز همگان از جمله طبقه محروم تامین شود.
چهارم، خدمات تامین آب گروه‌های کم‌درآمد، شامل آب آشامیدنی و تامین بهداشت به کمک وضع تعرفه‌های منصفانه توأم با یارانه‌های دولتی

تحقق چهار سازوکار فوق‌الذکر نقش مهمی در دست‌یابی به هدف‌های هزاره ایفا می‌کند. در بیشتر کشورهای در حال توسعه استراتژی‌های کاهش فقر آب شامل هر 4 اقدام فوق می‌باشد.
حق دسترسی به آب برای طبقات محروم به معنای تحویل آب مجانی نیست، بلکه باید بهای آن قابل تحمل بوده، آب سالم و به اندازه کافی دست یافتنی باشد.
با قبول حق دسترسی به آب یا حقابه (Water Right)، همان‌طور که آب یک کالای اقتصادی است، یک کالای اجتماعی و فرهنگی هم می‌باشد.
هر پرداختی برای خدمات آب باید بر پایه اصول عدالت و برابری استوار باشد و این اطمینان وجود داشته باشد که کلیه خدمات مربوطه چه از طریق بخش خصوصی یا بخش دولتی برای همگان، به‌ویژه طبقه محروم قابل تحمل و قابل پرداخت ‌باشد.

بنا به آن‌چه گفته شد، تعهداتی که به طور کامل و در موقع خود از طرف متولیان آب در قالب یک مدیریت یک‌پارچه باید صورت گیرد عبارتند از:

1- در سطح ملی
1-1- آگاهی کامل ملت از طراحی و اجرای راهبرد ملی آب، همراه با شیوه‌های اجرایی گام به گام آن. بدیهی است این راهبرد با طرح جامع آب و شیوه‌های اجرایی گام به گام آن بایستی مرتب مورد بازبینی و تصحیح قرار گیرد. در این راهبرد ملی، شاخص‌های حق دسترسی به آب و فرآیند توسعه خدمات آبرسانی مبانی بازبینی و اصلاح خواهند بود.
1-2- فرابینی و مراقبت دامنه واقع‌بینی و درک حق دسترسی به آب کافی.
1-3- پیاده کردن حتی‌المقدور طرح‌های کم‌هزینه برای تامین نیازهای گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم
2- در سطح شهرها و محلات
2-1- حصول اطمینان از دسترسی به آب و برخورداری از تاسیسات آبی بدون هیچ‌گونه تبعیضی، به خصوص در مورد گروه‌های محروم و ناتوان
2-2- در غیاب لوله‌کشی اختصاصی منازل نقاط محروم و دور از آب کافی حصول اطمینان از دسترسی عملی همگان به تاسیسات آب‌رسانی مجهز به شیرهای همگانی متعدد که مورد سوء‌استفاده عده‌ای و محرومیت عده دیگری از همان جامعه نشود.
2-3- حصول اطمینان از توزیع برابر خدمات و تأسیسات آبرسانی
3- در سطح افراد
3-1- حصول اطمینان از دسترسی فرد فرد مردم به حداقل مقدار آب لازم برای مصارف شخصی و جلوگیری از بیمار شدن.
3-2- انجام اقداماتی برای معالجه و کنترل بیماری‌های ناشی از آب و به عبارت دیگر حصول اطمینان از دسترسی به بهداشت کافی.

نتیجه می‌شود که کاهش تنش آب در جهان و تخفیف دشواری‌های مردم محروم و توزیع عادلانه آب در سایه مدیریت یک‌پارچه و پویا در همکاری نزدیک با نهادهای مردمی‌و مشارکت فعال نفع بران در یک فضای دموکراتیک و جامعه آزاد مردمی‌میسر می‌شود.