ایران‌بوم

امروزه یکی از مهم ترین مباحث مورد توجه جرم شناسان و سیاستگذاران کشورهای پیشرفته ، بزهکاری کودکان و نوجوانان است ؛ زیرا نتیجه تحقیقات جنایی نشان داده است که ریشه های ارتکاب جرم در بیشتر مجرمان بزرگسال را باید در زندگی آنان در دوران کودکی جستجو کرد . دوران کودکی دورانی است که خصوصیات اخلاقی و رفتاری انسان ها در آن شکل می گیرد و تغییر شخصیت افراد پس از نوجوانی، کمتر امکان دارد و با دشواری میسر است. برای همین و برای روشن ترشدن موضوع ، یادآوری دو حادثه تلخ داخلی و خارجی مفید به نظر می رسد :
جنایت های فردی منحرف به نام « بیجه »، که در شهرستان ورامین کودکان را می ربود و پس از تعرض به قربانیان، آنان را به قتل می رساند. پس از تحقیق درباره شخصیت او آشکار شد که وی در سنین کودکی، خود قربانی تعرض بوده است. چند هفته پیش نیز شخصی در یکی از ایالات آمریکا با اسلحه به یک مدرسه وارد شد و بیش از ۲۵ انسان را به قتل رساند. بررسی ها نشان داد که وی از دوران نوجوانی به نارسایی و اختلال رفتاری دچار بوده است.

ماحصل سخن آن که « بزهکارِ امروز » ، اغلب « بزه دیده ی دیروز » است . پس کوشش برای پیشگیری از بزهکاری در دوران کودکی و نوجوانی ، در چشم اندازی بلندمدت ، دستاوردهایی بزرگ به ارمغان خواهد آورد . برای نیل به این هدف، باید دلایل بزهکاری را شناخت و در جهت رفع آنها کوشید ، از جمله این دلایل می توان به موارد زیر اشاره کرد :

۱ . فقر و نبود عدالت اجتماعی : آیات قرآن و روایات فراوانی از مقدسان اسلامی ، مسلمانان را به کار و تلاش و تجارت و کسب مال حلال فرا خوانده اند . این آیات و احادیث بر دورنگاه داشتن جامعه از فقر و تنگدستی تاکید کرده اند و فقر را خطرناک ترین دشمن تکامل انسانی و موجب عقب ماندگی فکری و انحطاط عقلی و اخلاقی و باعث از دست رفتن سلامت جسمی معرفی کرده اند . علی (ع) فرمود : « از فقر به خداوند پناه ببرید که باعث عقب ماندگی و نارسایی در امور دینی و موجب پریشانی عقل و نارسایی فکر است ». ایشان در جایی دیگر چنین فرموده است : « فقر و تنگدستی زبان افراد زیرک و باهوش را می بندد و آنان را از بیان دلیل گنگ و لال می کند. شخص فقیر در شهر خود نیز غریب است. » نتیجه آن که مهم ترین علت گرایش کودکان و نوجوانان به ارتکاب « بزه » ، به ویژه جرایم مالی و اقتصادی ، تنگنای معیشتی است.

۲. اعتیاد یکی از والدین : اعتیاد نیز یکی دیگر از علل اصلی بزهکاری کودکان و نوجوانان است. تحقیقات جنایی تاثیر منفی و شدید اعتیاد یکی از والدین بر زندگی فرزند را نشان داده اند . بسیاری از کودکان بزهکار در خانواده هایی زیسته اند که یکی از اولیای آن به مواد مخدر اعتیاد داشته اند. سو استفاده پدر یا مادر معتاد از فرزند خود برای انجام خرید و فروش و جابجا کردن مواد مخدر و جرم های دیگر ، در پرونده های کیفری پدیده ای آشنا است که به فراوانی پژوهشگران حقوقی با آن برخورد می کنند .

۳ . طلاق و ناسازگاری پدر و مادر : یکی دیگر از مهم ترین عوامل بزهکاری کودکان و نوجوانان ، نبود یک زندگی آرام و احساس آرامش در خانواده و در یک کلام ، برخوردار نبودن از بهداشت روانی ، است. رابطه خصمانه میان پدر و مادر کودک ، اثرات سوء و غیرقابل جبرانی بر روان کودک می گذارد و سبب می شود که او به فردی مضطرب ، عصبی و پرخاشگر تبدیل شود . عصبی شدن و نا آرام بودن کودک و نوجوان ، مهم ترین زمینه را برای اینکه او به جرم های خشن دست بزند، فراهم می کند.

۴. کاهش یافتن یا نبود نظارت والدین بر زندگی فرزندان و تضعیف رابطه عاطفی مستمر میان پدر و مادر و فرزند : با وجود فواید بی شمار تکنولوژی در آسان سازی زندگی بشر، نباید از آسیب های پیشرفت های صنعتی غافل شد . با پیدایش و توسعه رسانه هایی مانند تلویزیون، و ابزارهای ارتباطی مانند تلفن همراه ، اینترنت، ماهواره و سرگرمی هایی مانند بازی های کامپیوتری ، افزایش ساعت کار پدر و مادر و غیبت آنها از خانه ، کاهش زمان همنشینی و رابطه مستقیم و در کنار آن ، روابط عاطفی میان اعضای خانواده کاهش یافته است.
مهم ترین پیامد این تضعیف رابطه، کاهش نظارت والدین بر رفتار فرزندان و نقش راهنمایی آنها است ؛ در حالی که یک ابزار ارتباطی مانند تلفن همراه ، به آسانی می تواند به ابزاری برای بیرون بردن کودک یا نوجوان از راه درست تعلیم و تربیت و دچارشدن او به انواع انحراف ها ی رفتاری تبدیل شود . راه حل این معضل البته ایجاد محدودیت و طرد تکنولوژی نیست ، بلکه پدران و مادران باید با پایش پیوسته و محسوس و نامحسوس فرزندان و دقت بیشتر به زندگی و رفتار کودک یا نوجوان خود ، از شکل گیری خصایص غیراخلاقی در او پیشگیری کنند.

* آرش دولتشاهی کارشناس ارشد حقوق جزا است .

برگرفته از تارنمای ایرانچهر به نقل از روزنامه جام جم ، شماره ۳۶۱۹ به تاریخ یازدهم بهمن ماه ۱۳۹۱، صفحه ۱۴ ( با ویرایش ) .