ایران‌بوم

شادروان ایرج افشار، از جملهٔ افرادی بود که از حیث وسعت مکاتباتِ پیوسته با ایرانی و غیر ایرانی یک استثنا محسوب می‌شد. تنوعی که در میان مخاطبان نامه‌های افشار دیده می‌شود گویای وسعت بی‌نظیر روابط اوست؛ اشخاصی با گرایش‌های مختلف فرهنگی، مذهبی، سیاسی و جز این‌ها، که طبعاً هرکدام دیدگاه‌های متفاوت خود را دارند. مرحوم افشار به بایگانی کردن نامه‌هایی که به دستش می‌رسید اهمیت می‌داد و به‌زعم او، هیچ سند و کاغذی بی‌ارزش نبود.

نامه‌ها، جز آنکه بیانگر حالات و عواطف انسانی در هنگام دلتنگی‌اند، معمولاً اطلاعاتی واقعی در اختیار ما می‌نهند. بسیاری از آنچه امروز از تاریخ می‌دانیم از لابه‌لای همین نامه‌ها به دست آمده است؛ نامه‌هایی که بیشترشان به دلایل مختلف، از جمله غفلت در نگاهداری یا بی‌اهمیت شمردن یا به سبب جنبه‌های خصوصی‌شان و بیم از افشای مطالب محرمانه، از میان رفته‌اند. ازآنجاکه نامه‌ها تقریباً هیچ‌گاه به‌قصد آنکه روزی انتشار یابند، نوشته نمی‌شوند و نیز ازآنجاکه در بسیاری موارد، دوستی نزدیک، مخاطب قرار می‌گیرد، غالباً مطالب آن‌ها بی‌هیچ پرده‌پوشی‌ای بیان می‌شود و همین مسئله اهمیت نامه‌ و نامه‌نگاری را بیشتر می‌کند و ضرورت طبع برخی نامه‌ها را سبب می‌گردد. نامه‌هایی ازاین‌دست، در گذر تاریخ نقشی مهم می‌یابند و در تفسیر و بازشناسی برخی رویدادهای مهم سودمند واقع می‌شوند.

اهمیت مجموعهٔ حاضر نیز از جنبه‌های گوناگون قابل توضیح است: نامه‌های این مجموعه نیز بیانگر کیفیت فضای فرهنگی ـ اجتماعی و تا حدی سیاسی روزگاری است که نامه‌ها در آن به رشته تحریر درآمده‌اند. همچنین آن‌ها نظر نویسندگان را دربارهٔ بعضی کتاب‌ها، مجلات، اشخاص و یا حوادثی که روی داده، منعکس می‌کنند. از طرفی، این نامه‌ها نمودار نوع روابط نویسندگانشان با ایرج افشار هم هستند. البته در نامه‌هایی که به افشار نوشته شده است جنبه‌های خصوصی، کمتر از جنبه‌های دیگر بازگو می‌شود. جلد نخست این مجموعه دربردارندهٔ نامه‌های 61 تن از شخصیت‌هایی است که با مرحوم افشار مکاتبه داشته‌اند که شامل حروف آ ـ ب می‌شود.

جلد اول کتاب نامه‌های خاموشان: نامه‌های ناموران فرهنگی و ادبی به ایرج افشار، به کوشش شهریار شاهین‌دژی و محمد افشین‌وفایی، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که انتشارات سخن آن را در 800 صفحه و با شمارگان 2200 نسخه، به بهای 290000 ریال منتشر کرده است.