ایران‌بوم

پاسخ : همان‌گونه که می‌دانید زبان گفتار ( محاوره ای ) مردم تاجیکستان ، زبان فارسی است و مردم این کشور فارسی را با چنان لهجه‌ ی شیرینی صحبت می‌کنند که بر دل و جان می‌نشیند؛ اما متاسفانه ما ارتباط چندانی با مردم تاجیکستان نداریم . یکی از مهم‌ترین دلایل این کار ، تفاوت خط مردم کشور تاجیکستان با دیگر فارسی‌زبانان است. تاجیک‌ها نوشته ی فارسی را همچنان با خط روسی می‌نویسند و علت آن را هم باید در زمانی جست که این کشور تحت سیطره ی اتحاد جماهیر شوروی قرار داشت. در آن زمان حزب کمونیست برای این که پیوندهای مردمان ایرانی نژاد سرزمین های اشغال شده در جنگ های ایران و روسیه را با گذشته و فرهنگ دیرینه‌شان ریشه کن کند ، دست به یک رشته اقدامات بنیان کن ضدفرهنگی زد. نمونه‌های این اقدامات که می توان آن را یک «جنگ فرهنگی » نامید ، ممنوعیت انجام مناسک قومی و مذهبی و همچنین تغییر خط همه ی این جمهوری‌ها به گونه ای الفبای روسی (سیریلیک) مشاهده کرد. با تغییر خط در تاجیکستان و عمر ۷۰ ساله حکومت کمونیستی، مردم این دیار با خط دیرینه خود غریبه شدند و نتیجه همان است که اکنون می‌بینید : نه ما می‌توانیم متن ها و نوشته های مردم تاجیکستان را بخوانیم و نه آنها نوشته های ما و نوشته‌های گذشتگان را.

البته پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشور تاجیکستان ، کم کم اندیشه ی بازگرداندن خط فارسی به سامان فرهنگی و دستگاه آموزشی کشور مطرح شد ، اما این کار بنا به دلایلی تاکنون انجام نشده است. به نظر نمی‌رسد که در سال‌های نزدیک هم شاهد چنین رویدادی باشیم.. مهم‌ترین علت این امر هم این است که با تغییر یکباره ی خط از روسی به فارسی، یکشبه همه ی مردم بار دیگر توانایی خواندن و نوشتن را از دست داده و بی‌سواد خواهند شد! به همین دلیل فرآیند تغییر خط از روسی به فارسی ، اگر هم اجرایی شود ، در یک روند درازمدت انجام خواهد شد.

نرم افزار پرشین- تاجیک که یک نرم افزار تحت وب است، برای آسان کردن دسترسی به خط فارسی میان فارسی زبانان طراحی شده است. این نرم‌افزار به صورت رایگان در دسترس همگان قرار دارد و این امکان را فراهم می‌آورد که مطالب نوشته شده به خط سیریلیک تاجیکی را با یک کلیک به فارسی ترجمه کنید. البته لازم به ذکر است که استفاده از لغت «ترجمه Translation » در اینجا چندان درست نیست ؛ زیرا ترجمه زمانی اتفاق می‌افتد که متنی را از یک زبان به زبان دیگری برمی گردانیم ؛ در حالی که در این مورد خاص ، نوشته ی فارسی است که باید از یک الفبای نحمیلی به الفبای اصلی آن بازگردد. بهترین نامی که که می‌توانیم برای این کار به کار ببریم ، «نویسه گردانی » است.

پرسش : شما بر اساس کدام نیاز ، این نرم افزار را ساختید ؟

پاسخ : در حال حاضر با وجود اینترنت مرزهای سیاسی کمرنگ شده اند ؛ شما به آسانی می‌توانید با مردمان دیگر کشورها ارتباط برقرار کنید ؛ اما ارتباط داشتن با مردم تاجیکستان در فضای مجازی بسیار سخت و دشوار است. بگذریم از این که میزان نفوذ اینترنت در این کشور چندان زیاد نیست و این واقعیت را هم که محتوای اینترنتی تولیدشده در تاجیکستان به اندازه ی ایران نیست ، نایده بگیریم . در هر حال ، امروزه ارتباط ما قطع است. چرا که اگر ارتباطی برقرار بود ، لااقل مردم تاجیکستان دسترسی خوب و مناسبی به آفرینش های فرهنگی ، علمی و هنری تولیدشده توسط کاربران ایرانی داشتند در حالی که الان این دسترسی بسیار دشوار است . اگر الان دو سوی این ارتباط – ایرانی ها و تاجیکستانی ها – با خط نوشتاری همدیگر آشنا بودند ، برقراری ارتباط های فرهنگی، اقتصادی، تجاری و … بسیار آسان تر بود.

من با توجه به این دشواری ها ، در آخرین روزهای سال ۱۳۸۹ تصمیم گرفتم نرم افزاری بسازم که امکان برگردان نوشته ی سیریلیک تاجیکی به نوشته ی فارسی و نوشته ی فارسی به خط سیریلیک تاجیکی را داشته باشد. این تلاش‌ها در اردیبهشت ۱۳۹۱ به بار نشست و نسخه ی ابتدایی و قابل قبول این نرم افزار بر روی یک وب سایت در دسترس همگان قرار گرفت. البته نسخه ی ابتدایی از دقت نسخه ی امروزی برخوردار نبود و تنها می توانست متن های فارسی نوشته شده با خط سیریلیک را با دقتی حدود ۴۰ درصد به خط فارسی برگرداند؛ در حالی که هم اکنون دقت برگردان متن سیریلیک تاجیکی به خط فارسی حدود ۹۰ درصد است و این نرم افزار می تواند متن فارسی را هم بها دقتی نزدیک به ۴۰ درصد به خط سیریلیک برگرداند . در هر حال ، نسخه ی اولیه‌ای که در اردیبهشت ۱۳۹۱ در دسترس قرار گرفت ، گام آغازین بود برای رسیدن به امروز که گر این راه ، گام‌های بزرگی برداشته ایم . البته کار ما هنوز به پایان نرسیده است و در زمینه ی برگردان خط فارسی به خط سیریلیک باید به به جایی برسیم که همهی نوشته ها ی فارسی را بتوان به خط سیریلیک برگرداند .این کار بسیار دشوار و پیچیده ای است ، اما انجام ان و از میان برداشتن این دشواری ، بسیار شیرین و لذت‌بخش خواهد بود.

پرسش : آیا رشته ی تحصیلی شما در طراحی این نرم افزار به شما یاری کرده است ؟

پاسخ : من در رشته ی نرم افزار رایانه درس خوانده ام؛ بی شک اگر رشته تحصیلی‌ام این نبود و مهارت‌های کافی در برنامه نویسی نداشتم ، حتا فکر انجام دادن این کار در ذهن من پیدا نمی شد. اما در کنار آموختن برنامه نویسی و تجربه در این زمینه ، علاقه‌ی من به زبان فارسی و مطالعاتی که در زمینه شناخت زبان فارسی داشتم ، بسیار به کار من آمد. علاقه مندی من به شناخت زبان فارسی بود که سبب شد چندین ماه به کار یادگیری الفبای سیریلیک بپردازم ، آن هم بی هیچ راهنمایی . این کار ، کاری بسیار دشوار بود و کند پیش می رفت . اما ، به هر حال ، کم کم یاد گرفتم که متن های تاجیکی را بخوانم و حتی متن فارسی را به خط سیریلیک بنویسم . با به دست آمدن این توانایی ، انگیزه ی لازم برای ساخت این نرم افزار را به دست آوردم .

پرسش : بهره گیری از این نرم افزار چه تاثیری بر یوندهای ایران وتاجیکستان خواهد داشت ؟

پاسخ : کمترین بهره ای که می شود از این نرم افزار گرفت آ این است که مردم از اخبار دو کشور آگاه شوند و این خبرها پوشیده نماند. شاید باور این نکته سخت باشد که بسیاری از مردم تاجیکستان نمی دانند که ایرانی‌ها ۸ سال درگیرجنگ با عراق بوده اند و البته به همین شیوه ، ایرانی‌ها هم نمی دانند که مردم تاجیکستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی گرفتار جنگ داخلی شدند. وجود این نرم‌افزار لااقل این زمینه را برای خبرنگاران و پایگاه های خبری دو کشور فراهم می کند که بتوانند خبر دو کشور را بی واسطه ی خبرگزاری های غربی ، و از زبان یکدیگر نقل قول کنند. متاسفانه – و با کمال تاسف – امروزه تنها پایگاه خبری که اخبار را همزمان به دو خط فارسی و سیریلیک منتشر می‌کند، پایگاه بی . ‌بی‌ . سی فارسی است . و این در حالی است که پایگاه های خبری درون کشورمان می‌توانستند از امکانات قابل دسترس و رایگان نرم افزار پرشین- تاجیک استفاده کنند و تولیدات فرهنگی و خبری مناسب برای مخاطبان تاجیکی‌ خود در جهان فارسی زبان منتشر کنند. خود من به بسیاری از این پایگاه های خبری پیشنهاد همکاری دادم ، ولی هیچگاه و هیچ‌وقت پاسخی از آنها دریافت نکردم .

در هر حال من می دانم که این نرم افزار که بر روی یک وب‌سایت مستقر شده است ، توانسته است شماری از فرهیختگان تاجیکی را به خود جلب کند ؛ و جالب اینجاست که بیشتر این فرهیختگان شاعر بوده و خط فارسی را به راحتی می‌خوانند و می‌نویسند. با این حال بیشتر این افراد در وبلاگ‌هایشان نشانی پایگاه پرشین- تاجیک را در بخش « پیوندهای » خود آورده اند. البته کاربران ایرانی هم که از پایگاه پرشین- تاجیک برای ترجمه ی اخبار کشور تاجیکستان استفاده می‌کنند، کم نیستند . من از چند تن از آنها پیام های تشکری دریافت کرده ام که در آن از اینکه به واسطه ی این وب‌سایت، با اشعار چند تن از شاعران تاجیکی آشنا شده‌اند، از من تشکر کرده اند. البته بیشتر این تشکرها هم مربوط به آشنایی با آثار لایق شیرعلی ، شاعر فقید تاجیکی است. بد نیست بدانیم که نامه ی لایق شیرعلی به فرهنگستان بان و ادبیات فارسی درباره ی تلاش برای از میان برداشتن مشکل یکسان نبودن خط فارسی ، جزو اسناد مهم فرهنگستان زبان فارسی است .

واقعا حیف است که هم میهنان ما در ایران ، با اشعار زیبای شاعران معاصر تاجیکی آشنا نشوند .به همین گونه مردم تاجیکستان هم کمتر توانسته‌اند از دستاوردهای ادبیات معاصر ایران بهره‌مند شوند .

پرسش : آیا پیش از اینکه شما این نرم افزار را طراحی بکنید ، در این زمینه کاری انجام شده است . اگر نمونه های مشابهی از این نرم افزار وجود دارد، برتری کار شما در چیست ؟

پاسخ : نرم افزاری که من ساخته ام ، چندین نمونه ی رقیب دارد که البته هیچیک از آنها به صورت رایگان در دسترس نیستند و بیشتر آنها تنها امکان تبدیل خط سیریلیک تاجیکی به خط فارسی را دارند. در حال حاضر نرم افزاری که من ساخته ام ، از لحاظ دقت و از همه مهم‌تر رایگان بودن و در دسترس بودن برای همگان ، بی رقیب است.

پرسش : شما نرم افزار را در کجا به فروش می رسانید ؟ آیا طراحی این نرم افزار برای شما درآمدی داشته است ؟

پاسخ : همانگونه که قبلا گفتم ، این نرم افزار در اینترنت در دسترس همگان قرار دارد. این کار و مجموعه تلاش‌هایی را که برای آن انجام داده ام ، به فارسی زبانان جهان تقدیم کرده‌ام . امیدوارم و مطمئن هستم که این کار به درد خیلی‌ها خواهد خورد و از کار بسیاری از افراد مشکل‌گشایی می‌کند؛ چرا که امروزه در جهان اطلاعات زندگی می‌کنیم ، و این داشتن اطلاعات است که سبب می‌شود بتوانیم زنده بمانیم، رشد کنیم و از زندگی لذت ببریم .

در باره ی فروش این نرم افزار و درآمد از آن هم باید بگویم ، آغاز و ادامه ی این کار با انگیزه های مالی نبود. هدف و نیت من پیونددادن ملت‌های ایران، افغانستان و تاجیکستان با یکدیگر بود. فکر می‌کنم خود این هدف به اندازه‌ای زیبا و بزرگ هست که جایی برای مسائل مالی و اندیشه کسب سود و منفعت نگذارد . اما حقیقتا دوست داشتم که از راه فروش این نرم افزار درآمدی هم داشتم تا هم بسیار زودتر این نرم افزار را کامل کنم و هم این که پروژه‌های دیگری را آغاز کنم . البته تا این لحظه این درآمد محقق نشده است .

پرسش : زبان امروزین فارسی تاجیکی چقدر می تواند به کار سلامت زبان فارسی بیاید .به عبارت دیگر ، چقدر می توان از گنجایش های زبان فارسی تاجیکی برای نیرومندترکردن زبان فارسی امروز بهره گرفت ؟

پاسخ : در اینجا شما به نکته ی قابل تامل و ظریفی اشاره کردید. واقعیت این است که در زبان فارسی تاجیکی بخشی از ظرفیت‌ها و لطافت‌های زبان فارسی زنده مانده اند و برعکس ، زبان فارسی تاجیکی هم به علت دورافتادگی سیاسی و مرزی از بسیاری از دستاوردهای زبان فارسی امروز در ایران محروم مانده است. گاهی من از شنیدن بعضی عبارت های تاجیکی به وجد می‌آیم ؛ البته گاهی هم می بینم که گویشوران زبان فارسی تاجیکی ، برابرنهادی برای بسیاری از عبارت ها و برگردان‌های زیبای فارسی ایران امروز در دست ندارند.

پرسش : در ساخت این نرم افزار چه نهادهایی به شما کمک کردند؟

پاسخ : من طرح خودم برای ساخت این نرم افزار را با بسیاری از نهادهای مربوط مانند وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی و همچنین فرهنگستان زبان و ادب فارسی در میان گذاشتم و واقعا و بحق توقع داشتم که از این پیشنهاد حمایت کنند ؛ اما شوربختانه، تاکنون این اتفاق نیفتاده است. برای من بسیار برایم شگفت آور است که همه ی مسئولان وقتی با مسئولان تاجیکی هم‌کلام می‌شوند ، آرزوی رفع این دشواری را دارند و صحبت‌ها می‌کنند ؛ اما پای عمل که می رسد ، خبری از حمایت عملی نیست . در فرهنگستان زبان و ادب فارسی که دارای بخش ارتباط با تاجیکستان است ، برنامه‌های بسیاری برای این کار وجود دارد ؛ ولی وقتی می‌روی و می‌گویی آقای مدیر و کارگزار فرهنگی! این آرزوی شما تحقق پیدا کرده است . شما لازم نیست پولی خرج کنید ، تنها از این نرم افزار کمی حمایت کنید، می بینی چنان دست به سرت می‌کنند که حیران می‌مانی! البته شگفتی اساسی زمانی شما را گرفتار می کند که شما سخنرانی یا گفتگویی از یکی از همین آقایان را می‌خوانی و می بینی که همچنان دارند ، از رفع همین مشکل تفاوت خط سیریلیک و خط فارسی سخن می گویند . در ایران و در تاجیکستان ، افراد و مثلا فرهیختگانی هستند که دم از رفع مشکل خط می‌زنند؛ اما اکنون می‌دانم که تعدادی از این افراد از همین یکسان نبودن خط و نبود ارتباط گسترده ی فرهنگی ارتزاق می‌کنند. آنچه من در گفتگوهای خودم با این آقایان در باره ی این نرم افزار و امکانات آن برای گسترش رابطه ی فرهنگی دریافته ام ، هراسی غریب است که تنها به هنگام در خطر افتادن منافع می توان در کسی دید و حس کرد .

البته در یک مورد همکاری بسیار خوبی با پایگاه نرم افزار پرشین – تاجیک انجام شده است که اکنون جا دارد از آن یاد کنم . در جریان توسعه ی وب‌سایت پرشین- تاجیک ، زمانی با این پرسش رو به رو شدم که « خب … با این کاری که انجام شده است ، حالا دیگر کاربر تاجیکی می تواند واژه ها و عبارت های فارسی را در وب سایت به خط سیریلیک برگردان کند؛ اما واقعا اگر کاربران تاجیکی به دنبال مطلب خاصی باشند، چگونه می توانند آن را در اینترنت بیابند؟» در آن زمان این پرسش ، یک پاسخ داشت : « خیلی به سختی! »

به همین دلیل با اعضای گروه گردانندگان « جستجوگر پارسی‌جو » (« پارسی‌جو » همان موتور جستجوی ملی است که در دانشگاه یزد پیاده‌سازی می‌شود) تماس گرفتم و گردانندگان آن بسیار سریع و زود با من همکاری کردند. در واقع و به زبان ساده، کاربر در پایگاه پرشین تاجیک، عبارت مورد نظرش را با الفبای روسی جستجو می‌کند. این عبارت در پایگاه به خط فارسی برگردانده می‌شود و برای پایگاه پارسی‌جو فرستاده می‌شود. در این جستجوگر هم نتایج ارائه شده و به پایگاه پرشین – تاجیک برگردانده می‌شود. پس از آن ، در پایگاه پرشین- تاجیک این فهرست‌واره ی فارسی به خط روسی برگردانده می‌شود. البته این فرآیند به دلیل کامل نشدن برگردان خط فارسی به خط سیریلیک تاجیکی هنوز به نقطه ی کمال خود نرسیده است. برای همین ، من از دکتر زارع و دیگر اعضای پروژه ی پارسی‌جو تشکر می‌کنم . این را هم بگویم که تعدادی از کاربران تاجیکی هم واقعا از این فراهم شدن این امکان تشکر کرده‌اند که در همین جا ، من پیام سپاس آنها را به دوستان گروه پارسی‌جو می رسانم و آرزومندم که روز به روز در کار خود موفق تر باشند.

پرسش : تاکنون کار شما در جهان فارسی زبان چه بازخوردی داشته است ؟

پاسخ : بسیاری از کاربران از ایران، افغانستان و تاجیکستان با پیام‌های پرمهر خود، مرا شرمسار خود کرده‌اند. امیدوارم در آینده ی نزدیک، کیفیت کار پایگاه پرشین – تاجیک افزایش پیدا کند تا بتوانم پاسخگوی محبت دوستان باشم . در اینجا لازم می‌دانم بگویم که من پیام‌های جالبی از کاربران فارسی زبان در مکزیک یا نروژ یا حتی مقدونیه و مصر دریافت کرده ام که از امکانات این پایگاه استفاده ی خوبی کرده‌اند. روزی که کار طراحی این نرم افزار را آغاز کردم ، فکر نمی‌کردم که روزی کاربرانی از این کشورها داشته باشم که نیاز داشته باشند خط فارسی را به خط سیریلیک تاجیکی و بالعکس تبدیل کنند. در هر حال، خدا را شکر می گویم که بازخورد این کار تا کنون بسیار خوب و مثبت بوده است .

پرسش : شما موفقیت کارتان را چگونه ارزیابی می کنید ، و برای آینده ی کارتان چه طرح و برنامه ای دارید؟

پاسخ : من تا به اینجای کار راضی‌ام؛ هرچند که از کم‌کاری و بی مسئولیتی بعضی نهادها ، گله‌ها دارم . می‌دانم که اگر عمری باشد ، این کار باز هم ادامه پیدا خواهد کرد . ممکن است روند آن کند شود ، اما متوقف نخواهد شد. از این پس هدف من یک چیز خواهد بود : رسیدن این نرم افزار به جایی که متن فارسی را به صورت صد در صد ، و درست و دقیق ، به خط سیریلیک تاجیکی برگرداند.