خبر
آموزه‌های حقوقی - امین
- خبر
- نمایش از جمعه, 07 مهر 1391 17:03
- بازدید: 4625
برگرفته از روزنامه اطلاعات
«امین در لغت به معنای امانتدار و كسی است كه مردم به علت درستكاری به او اعتماد می‌كنند و در اصطلاح حقوق دارای دو معنی است: یكی به معنای خاص و به كسی گفته می‌شود كه مال غیر را به نفع مالك آن نگهداری می‌كند. خواه در مقابل حفظ مال از مالك اجرت دریافت كند و یا مجاناً امانت مال را به عهده بگیرد. یكی هم به معنای عام است و به همه كسانی كه وضع یَد آنان بر مال دیگری قانونی و ناشی از عقود مذكور در قانون است اطلاق می‌شود.1
«منظور از امین هر كسی است كه مال دیگری را برای صاحب آن و به نفع او در تصرف دارد، خواه در مقابل عمل خود دستمزدی دریافت كند یا مزدی نگیرد. خواه به موجب عقد باشد یا به حكم قانون. از قبیل خادم، شاگرد، سرایدار، قیّم، وكیل، مباشر، باغبان و همچنین كسی كه مال دیگری را یافته و امثال آن...2امین بودن نوعی نمایندگی است كه توسط اشخاص، قانون، یا دادگاه، به شخص امین داده می‌شود كه براساس آن، صلاحیت و حق تصرف در امور مالی و یا احوال شخصیه فرد یا افرادی را پیدا می‌كند. اصولاً یكی از اهداف نصب امین جلوگیری از تلف مال اشخاصی است كه به هر دلیل، موقتاً یا بطور دائم، نمی‌توانند در مال خود تصرف كنند.
امین به سه نوع تقسیم می‌شود:
1ـ امین قراردادی (مأخوذ به اذن) 2ـ امین قانونی 3ـ امین قضایی.
ـ اگر سمت امین؛ توسط شخص یا اشخاصی، به شخصی واگذار شود؛ او را «امین مأخوذ به اذن» می‌شناسیم. كه واگذاری سمت «امین» به او، در طی عقودی (چون ودیعه، عاریه، قرض، گروبندی، وكالت، اجاره و وصایت) صورت می‌گیرد كه از این جهت، این نوع امین، «امین قراردادی» هم محسوب می‌شود. أمین مأخوذ به اذن كسی است كه اذن تصرف در اموال را مستقیماً، ازسوی مالك داشته باشد.
درباره امین قراردادی (مأخوذ به اذن) می‌توان گفت كه:
1ـ این نوع امین، مستقیماً، و براساس یك قرارداد یا عقد، ازسوی صاحب مال تعیین می‌شود كه در آن امین؛ اذن تصرف هم، از او دارد.
2ـ قوانین و اصول شرعی موضوع عقود، چنانست كه كمتر اجازه تعدی و تفریط، به امین را می‌دهد.
3ـ مسئولیت‌های مدنی و غیرمدنی؛ و آثار ناشی از رعایت نكردن مصلحت و غبطه صاحب مال (همچون منعزل شدن، و ضامن بودن در تأدیه خسارت، و موارد كیفری) تضمینی برای عدم تعدی یا تفریط امین و رعایت مصلحت و غبطه صاحب مال است.«غبطه در لغت به معنای در آرزوی خوشبختی و نعمت دیگران بودن، بدون آرزوی نابودی سعادت آنها، خوشحال است»3«در اصطلاح حقوقی مقصود از غبطه در نگهداری اموال مولی‌علیه اینست كه ولی عملی نكند كه موجب فساد مولی‌علیه شود».
آثار رعایت نكردن غبطه
وجه اول: پیامدها و آثار رعایت نكردن غبطه، برای مولی‌علیه و صاحب مال است كه قانون، در این بخش، به لحاظ پیشگیری، سختگیری بسیار كرده است؛ به نحوی كه سازوكار مواد قانونی، جلوی تفریط و تعدی را می‌گیرد.
وجه دوم: پیامدها و آثار رعایت نكردن غبطه، برای شخص امین مأخوذ به اذن است كه شامل ضامن خسارت بودن، منعزل شدن؛ و مسئولیت‌های مدنی و كیفری است.
ـ اگر سمت امین؛ بر اساس قانون، به شخصی واگذار شده است این نوع امین «امین قانونی» خواهد بود. اینها كسانی هستند كه طبق قانون، اذن تصرف در مال غیر را داشته باشند. (مثل پدر و جد پدری كه ولایت قهری دارند، یا كسانی كه اموال مال غائب مفقودالاثر را اداره می‌كنند). مهمترین نوع امین قانونی، پدر و جد پدری هستند كه عنوان ولی قهری یا قانونی طفل را دارند و هیچكس؛ حتی دادگاه و مقام قضایی؛ در كار او نمی‌تواند و مجاز نیست دخالت كند مگر در صورت اثبات تفریط و تعدی، و رعایت نكردن مصلحت و غبطه طفل كه ممكن است، بسته به مورد، موجب تبرئه، یا عزل ولی قهری شود. بعضی حقوق نیز همچون حق وصایت درباره طفل (مادامی كه صلاحیت ولایت قهری را از دست نداده باشد) فقط، مختص ولی قهری است. نظر به مصلحت‌خواهی فطری ولی قهری؛ تنها چیزی را كه می‌توان راجع به مسئولیت ولی قهری، بدان اشاره كرد؛ علاوه بر بعضی مواد قانونی، بعضی نظرات علما است كه به صغیر، بعد از بلوغ، اجازه شكایت و دعوی علیه ولی را هم می‌دهد و ولی، در این ارتباط، مسئولیت هم دارد.
ـ اگر سمت امین، به حسب قانون، و به حكم دادگاه‌ها و مقامات قضایی به شخص واگذارشود، و او اذن تصرف در مال و امور غیر را پیدا كند؛ او امین قضایی محسوب می‌شود (چون امین در قیمومت، یا قیم) كه مصداق بارز آن، قیمومت است. امینی را كه بدین طریق تعیین می‌شود؛ بخاطر سمت سرپرستی و قیمومتی كه دارد، معمولاً قیم می‌نامند. رسیدگی به اموری كه منجر به تعیین اینگونه امین می‌شود؛ و مربوط به اموال و احوال محجوران و اشخاصی است كه به هر دلیل نیاز به سرپرستی دارند؛ لزوماً نیازمند ارائه یا طرح دعوا نیست. اما خصوصیات امین؛ از دیدگاه قانون، در بعضی جهات، منحصر به فرد است: «یكی از خصوصیات امین اینست كه پس از مطالبه مالك، و عدم استرداد مال؛ در حكم متصرف عدوانی محسوب می‌شود و با وجودی كه اركان دعوی تصرف عدوانی، علیه امین وجود ندارد، مع‌ذلك؛ قانون به صورت استثناء، طرح چنین دعوایی را علیه امین متخلف پذیرفته است.اما امین از هر نوع كه باشد ملزم به رعایت غبطه و مصلحت صاحب مال و مولی‌علیه است. و عدم رعایت او موجب آثاری است. این آثار برای صاحب مال و مولی‌علیه ضرر مالی یا احیاناً جانی است و برای امین پیامدهایی چون جبران خسارت، منعزل شدن و مسئولیت مدنی است.غبطه در رابطه با حد و حدود است. مثلاً ولی اختیاراتش بسیار است ولی با این حال ملزم به رعایت غبطه است. نتیجتاً غبطه نوعی برتری‌خواهی از حد موجود خود است و صاحب غبطه می‌خواهد از حد موجود فرا رود. پس قیم (امین) در تصرفات امور مولی‌علیه باید سعی كند به مولی‌علیه نفعی برساند و كافی نیست معامله‌ای بدون سود و زیان با مال مولی‌علیه انجام دهد.
فهیمه فریدزاده ـ دانشجوی كارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آزاد تهران مركز
پی‌نوشت‌ها
1ـ ترمینولوژی حقوقی ـ دكتر جعفری لنگرودی
2ـ مجموعه اطلاعات قضایی مؤلف منوچهر قوامی انتشارات بكاء چاپ كوثر چاپ اول زمستان 1383 ص552
3ـ فرهنگ جدید فارسی به فارسی فریدون كار.
