یادمان

زخم نزنيد، مرمت پيشکش

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ مرمت‌های اخیر بلای جان آثار و بناهای تاریخی شده است . چندی است که کارشناسان میراث فرهنگی هشدار می دهند که در صورت ادامه این روند بناها و آثار تاریخی دچار آسیب ها و صدمات جدی می‌شوند. شرایط پیش آمده برای بسیاری از پروژه های مرمتی در حالی است که معاون حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی، سال گذشته را سال صیانت و حفاظت از بناها و خانه های تاریخی نامیده بود.
 
با این وجود، اکنون شواهد و قراین حاکی از آن است که بسیاری از بناهای تاریخی که سال گذشته قرار بود سامان بگیرند، زخم خورده مرمت و بهسازی های خارج از معیارها ، قوانین واستانداردهای بین المللی شده اند.هرچند که نبود منشور مرمت همواره یکی از معضلات و موانع بر سر راه رسیدن به اجماعی کلی در عرصه مرمت و بهسازی آثار تاریخی ایران به شمار می‌رود. این حال به گفته محمد ایرانشاهی، کارشناس مرمت برخی از اصول و قوانین مرمت فراگیر و عمومی است که متاسفانه همین اصول اولیه هم در برخی از مرمت های اخیر رعایت نمی شود. به این ترتیب به دشمن دیرین تخریب بناهای تاریخی باد و باران و عوامل انسانی و طبیعی، دشمن جدیدی اضافه شده به نام مرمت‌های بدون اصول در سازمان میراث فرهنگی.
 
پل گرگر بعد از مرمت فرو ریخت
فرو ریختن پل گرگر که در زمره مجموعه سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی قرار دارد، یکی از بزرگترین پروژه‌های مرمتی سال گذشته به شمار می‌رود که نه تنها شکست خورد بلکه برای همیشه بخشی از میراث جهانی را با خاک یکسان کرد.
 
فرو ریختن این پل در بیست و هفتم بهمن سال گذشته در حالی بود که کارگاه استحکام بخشی این پل فعال بوده و پایگاه مرمت آن هم پس از ثبت سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث یونسکو راه اندازی شد. با این حال نتیجه این همه هزینه و فعال بودن کارگاه استحکام بخشی و مرمت این بنا ، فرو ریختن پل گرگر بود.
 
براساس گزارش های ارایه شده ، بیش از 4 میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافته برای ساماندهی و مرمت پل گرگر بوده است اما این مرمت‌ها تنها با آمدن نخستین سیلاب فصلی فرو ریخت و در هم شکست. این فرو ریختن نه تنها هویت میراث شوشتر را به خطر انداخت بلکه زندگی عادی مردم را هم مختل کرد.
 
دالان های مرگ در بازار تهران
بازار تهران که سال های سال است وعده ساماندهی آن از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی و شهری داده شده است ، اکنون نه تنها هویت تاریخی آن دستخوش تغییر و تحول شده بلکه بلای جان مردم هم شده است. به اعتقاد کارشناسان، اقدامات ساماندهی بازار به دلیل جابه‌جایی سرمایه‌های کلان و وسط بودن پای منافع و سودهای شخصی، تا کنون به نتایج مطلوب نرسیده است.
 
ریزش برخی از دیوارها و طاق ها بر اثر گودبرداری های شبانه، گسترش آتش سوزی در انبارهایی که ایمنی ندارند، همه باعث شده است که بازار تهران، بیشتر بحران آفرین باشد تا سرنوشت ساز.
 
اسناد و مدارکی که از سوی یکی از کارشناسان ارایه شده، نشان می دهد که همه اقدامات ساماندهی محدوده ثبتی بازار تهران که از سال 86 فعال شده، از سوی یک شرکت خاص انجام شده، این در حالی است که محدوده بازار ثبت ملی است و باید بر پایه قوانین و ضوابط میراث فرهنگی ساماندهی و بازسازی شود و باید برای ساماندهی آن طرح های مختلف داده شده و به تصویب برسد.
 
مشاهدات کارشناسان و اسناد و مدارک موجود، نشان می دهد که ساخت و ساز در هر راسته ای از بازار که پوشش ندارد، شروع شده است! درحالی که بازار تهران در شکل اصلی خود اصلا پوشش ندارد.
 
به اعتقاد یک کارشناس میراث فرهنگی تهران که نمی خواهد نامش عنوان شود:« اقدامات مرمتی که بازار تهران انجام شده فارغ از دو موضوع است؛ نخست این که تأییدی از سازمان میراث فرهنگی ندارد و دوم آنکه از الگویی مناسب معماری سنتی مطابق با فرم ها و فضاهای بازار قدیم تهران بهره نبرده است. ساخت طاق ها و رواق ها محور خیام اجرا شده، اما این رواق ها و طاق ها بر پایه الگوی بافت تاریخی تهران نیست و از شهرهای جنوب غربی ایران گرفته شده است.»
 
به گفته او، یکی دیگر از مشکلات این نوسازی ها، ارتفاع اجرا شده برای طاق هاست که نه تنها همخوانی با الگوی بازار تاریخی تهران ندارد، بلکه به اندازه 14 متر بالا رفته که این ارتفاع مغایر با قوانین سازمان میراث فرهنگی است.
 
به نظر می رسد که بازار تهران بیش از آنکه به عنوان یک بافت تاریخی ارزشمند ساماندهی شود، دستخوش چالش ها میان مسئولان شهری و سازمان میراث فرهنگی شده است.
 
 فلک الافلاک در خطر
مرمت قلعه فلک الافلاک که آغاز شد ، دوستداران میراث فرهنگی امیدوار بودند که یکی از مهمتین بناهای تاریخی ایران از تخریب حتمی نجات پیدا کرده است . قدمت قلعه فلک الافلاک  به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی برمی گردد و به شماره 883 مورخ 10 مهرماه 1348در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
 
معماری کنونی بنا ، بیانگر الحاقات بسیاری است که در دوره های مختلف به این بنا اضافه شده ، اسناد و مدارک نشان می دهد که بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار است . با این حال به گفته کارشناسان مرمت، بهسازی و ساماندهی این بنا با مشکلات بسیار جدی رو به روست . به طوریکه برخی از کارشناسان میراث به جرات اعلام می کنند که این پروژه از نظر کیفی و هم از نظر ارقامی که ارایه شده ناموفق است.
 
محمد ایرانشاهی، کارشناس مرمت و احیای بناهای تاریخی از جمله ایرادات وارده به این مرمت ناهمگونی مصالح به کار برده ، می داند و به میراث خبر می‌گوید: بر اساس بررسی ها پشت بندهای فلک الافلاک دچار حجم رانشی شده و این نشان می دهد که اقدامات انجام شده روی این بنا محاسبه علمی نداشته است . از سوی دیگر حجم عملیات با هزینه ها هماهنگی ندارد.
 
این عملیات با نظارت و هماهنگی معاونت حفظ و احیای لرستان اجرا شده، برخی از شنیده ها حاکی از این است که این طرح نزدیک یک میلیارد و 160 میلیون تومان اعتبار در بر داشته است. هرچند که مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان می‌گوید: این عملیات با اعتباری بیش از 250 میلیون ریال انجام شد .
                                           
رعشه بر پیکر برج شبلی دماوند
مرمت و ساماندهی برج شبلی اما بی سر و صدا انجام شد. با اینکه بارها و بارها رسانه ها از تخریب تدریجی آثار و بناهای دماوند خبر داده بودند اما پروژه مرمت برج شبلی بدون هیچ اطلاع رسانی انجام گرفت . این برج در منتهی‌الیه قسمت شرقی شهر دماوند به شکل یک بنای منفرد روی تپه‌ای واقع شده و باغ‌های سبز آن را احاطه کرده‌اند. گفته می شود، برج شبلی از آثار قرون 4 و 5 قمری و از دوران سلجوقی است و در فهرست آثار ملی با شماره 920 و در سال 1351 به ثبت رسیده است.
 
اکنون برخی از کارشناسان مرمت ، ساماندهی برج شبلی را یکی از بدترین مرمت های اخیر می دانند. در حالی که اعتبار اختصاص داده شده برای مرمت این بنای تاریخی در حدود 400 میلیون تومان بوده است.  به گفته ایرانشاهی مرمت های انجام شده روی این برج مطالعات پایه ای ندارد و مصالح نامرغوبی در بازسازی آن به کار برده شده است.
 
برج شبلی نمونه نادری از برج های تاریخی در ایران است که آن را می توان با بناهای عصر سامانی در بخارا مقایسه کرد.

• < قبلی
• بعدی >