یادمان

ضرورت توجه به حفاظت پیشگیرانه در میراث‌فرهنگی

برگرفته از روزنامه شرق

مجدالدین رحیمی* 

یادگاران تاریخی آیینه عبرت و میراثی برای جامعه بشری است. در راستای حفاظت، شناخت و بهره‌برداری از دارایی‌های تاریخی، تبیین سیاست‌های منطقی و اصولی اهمیت فراوانی دارد. فرهنگ عمومی جامعه نیز نقش بسزایی در حفاظت، شناخت و بهره‌برداری از یادگاران تاریخی دارد. ترویج و اشاعه فرهنگ صحیح گردشگری در راستای شناخت بهتر یادگاران تاریخی و درک عملکرد هر بازدیدکننده در مکانیسم بازدید از یادگاران تاریخی موجب کاهش تاثیرات مخرب ناشی از بازدید غیراصولی از یادگاران تاریخی خواهد شد.
براساس بند ج ماده واحده قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب 10/11/1364 یکی از رسالت‌های اصلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور «بررسی، شناسایی، ثبت و حفاظت از آثار ارزشمند منقول و غیرمنقول فرهنگی و تاریخی کشور است.» بر اساس بند 10ماده سه اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور «تهیه و اجرای طرح‌های لازم به منظور حراست، حفاظت، تعمیر و مرمت و احیای آثار، بناها و مجموعه‌های باارزش فرهنگی _ تاریخی» از وظایف این سازمان تعریف شده است. هرچند ادغام‌هایی در این سازمان طی سالیان گذشته رخ داده است اما این قوانین به قوت خود باقی هستند و دارای اعتبار. اما به‌راستی این وظیفه مهم تا چه اندازه مورد توجه واقع شده است؟ حفاظت به معنی تلاش هوشیارانه و هوشمندانه در راستای جلوگیری از وارد شدن آسیب به میراث فرهنگی است. در این فرآیند، راهکارهایی قرار دارد که با اعمال آن امکان بررسی و کنترل وضعیت موجود یادگاران تاریخی به صورت مستمر صورت می‌پذیرد و فرآیند شناخت بسیار دقیقی از اثر و تعامل آن با شرایط محیطی را میسر می‌کند. متخصصان امر مرمت با کنترل این داده‌ها که حاصل عملیات مانیتورینگ و پایش محیطی است به‌راحتی می‌توانند عوامل آسیب‌رسان و مکانیسم تاثیر مخرب آنها را شناسایی و مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.
بر اساس نتایج حاصل از این عملیات حفاظتی تمهیدات خاصی اتخاذ می‌شود تا از بروز تاثیرات مخرب بر یادگاران تاریخی جلوگیری به عمل‌ آید. مجموعه این اقدامات را می‌توان حفاظت هوشمندانه و هوشیارانه در قبال یادگاران تاریخی دانست زیرا با تحت نظر داشتن مستمر وضعیت کالبدی در تعامل با محیط رفتار شناسی دقیقی صورت می‌پذیرد و در این فرآیند حفاظت علاج واقعه را می‌توان قبل از وقوع انجام داد.
اصل مهم حفاظت پیشگیرانه در حوزه میراث فرهنگی، نیازمند بازنگری و تحولی اساسی است. با توجه به سیر تحولات به وجود آمده و تکنولوژی‌های نوین امروزی مکانیسم پایش و مانیتورینگ یادگاران تاریخی موضوعی مهم و فراموش‌شده است. به‌راستی در این حوزه علاج واقعه را باید قبل از وقوع انجام داد. کنترل دقیق وضعیت موجود یادگاران تاریخی و ثبت و ضبط وضعیت اثر در بازه‌های زمانی مشخص به طور مستمر ما را در بررسی سیر فرسایش و عوامل فرساینده قرار خواهد داد و با مستندات دقیق و علمی ناشی از پایش و مانیتوریگ یادگاران تاریخی، موفق خواهیم شد از بروز بسیاری از لطمات بر یادگاران تاریخی جلوگیری کنیم.
با توجه به اینکه یادگاران تاریخی از نظر استاتیکی و سلامت کالبدی در حالت آرمانی و مطلوبی نیستند توجه به امر مانیتورینگ و پایش محیطی در راستای حفاظت پیشگیرانه ضرورت بسیاری دارد. بنابراین پرداختن به این امر مهم قبل از بروز آسیب‌های بیشتر بر یادگاران تاریخی به متولیان امر توصیه و گوشزد می‌شود.
ضرورت فراهم کردن حداقل‌های گردشگری بازدید غیراصولی فقط بازدیدی نیست که گردشگر به کالبد اثر لطمه‌ای وارد کند بلکه، مجموعه عواملی است که باعث می‌شود گردشگر بهره کافی را از بازدید نبرده باشد. از عمده ضعف‌های موجود در این خصوص می‌توان به موارد
زیر اشاره کند:
- عدم معرفی دقیق و اصولی اثر به بازدیدکننده،
- عدم تعریف مسیر بازدید،
- عدم تفهیم اهمیت کاربری اثر در آن زمان،
- عدم تفهیم تاثیر اثر در سیر تحولات فرهنگی و جایگاه آن در این فرآیند،
- عدم معرفی سایر یادگاران تاریخی مرتبط با آن اثر تاریخی،
- عدم ایجاد شرایط یک بازدید کامل از بخش‌های مختلف یادگاران تاریخی،
- عدم ارایه خدمات متناسب با مکان به بازدید‌کنندگان و...
تاثیرات ناشی از این امر موجب می‌شود بازدید‌کننده بدون برنامه‌ریزی و غیرهدفمند به بازدید از جاذبه‌های میراث فرهنگی بپردازد و با سردرگمی به بازدید خود پایان بخشد. بی‌گمان عدم توجه به موارد فوق و نبود سناریو بازدید از جاذبه‌های میراث فرهنگی ضمن اعمال شایبه‌های ذهنی غیرواقع، موجب اتلاف زمان و به هدر رفتن سرمایه ملی و کاهش تمایل به بازدید از یادگاران تاریخی خواهد شد. ضرورت دارد برنامه‌ریزی بازدید و معرفی یادگاران تاریخی، هدفمند و دارای سناریوی بازدید مطلوب باشد. بسیاری از یادگاران تاریخی ارزشمند ما به دلیل کمبود نیروی انسانی متخصص، یا کمبود اعتبار مالی یا نبود یک استراتژی هوشمندانه و اصولی مورد حفاظت، مرمت و بهره‌برداری قرار نمی‌گیرند و به حال خود رها شده‌اند. بی‌گمان متروکه شدن یادگاران تاریخی منجر به مخروبه شدن آن خواهد شد و این بی‌توجهی متولیان، منجر به تاثیرات مخرب غیرقابل جبرانی بر یادگاران تاریخی می‌شود.

* کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی

• < قبلی
• بعدی >