خبر

آگاهی‌هایی در بارهٔ شیوهٔ مصرف داروها - بخش نخست

فیروزه سعیدی ( کارشناس آموزش بهداشت )

« آسپیرین » ، دارویی که بیشتر به شکل قرص ساخته می شود.

1. مقدار دارویی که بیمار باید مصرف کند توسط پزشک محاسبه و در نسخه نوشته می شود. تنها کاری که بیمار باید انجام دهد این است که دقیقاً برابر توصیه ی پزشک و داروساز، دارو را مصرف کند؛ یعنی اولاً در هر بار مصرف،‌ مقدار داروی تجویزشده را به طور کامل مصرف کند و ثانیاً ، طول درمان دستورداده شده را به پایان برساند.
۲. بعضی افراد هستند که با دیدن نخستین نشانه های بهبودی، مصرف داروی خود را خودسرانه قطع می کنند. بعضی دیگر هم با دیدن اولین عوارض جانبی ، مصرف داروی خود را قطع می نمایند. هر دو گروه کار نادرستی را انجام می دهند، زیرا تنها پزشک است که می تواند تشخیص دهد آیا درمان کافی بوده یا نه ؟
۳. بیمار باید با دیده شدن عوارض جانبی، موضوع را با پزشک در میان بگذارد. گاهی ممکن است نیاز باشد مصرف دارو قطع شود و یا پزشک دارو را عوض کند. ولی در درمان بیشتر بیماران نیاز به این کار نیست؛ و تنها موضوع این است که بیمار نباید مصرف داروی خود را خودسرانه قطع کند.
۴. قطع مصرف برخی از داروها نیاز به زمینه سازی دارد. این گونه داروها در صورتی که مصرف آنها بلافاصله و به طور ناگهانی قطع شود، باعث بروز عوارض ناخوشایند در بیمار می شوند. گاهی ترک خودسرانه ی دارو، چند سال درمان را بی اثر می کند و نتیجه ی زحمات پزشک و بیمار از بین می رود.
۵. نگهداری داروها نیز جزء مسائل مهم است، چرا که اگر داروها در محل مناسبی نگهداری نشوند ، زودتر از موعد خراب می گردند. بنابراین دارودرمانی شکست می خورد.
۶. دارو را برابر دستور پزشک با زمان بندی معین و برای یک دوره ی کامل درمانی، مصرف کنید. اگر از داروهای بی نیاز به نسخه ی پزشک، استفاده می کنید ، برابر دستور بروشور دارو، عمل نمایید ؛ مگر اینکه پزشک شما دستور دیگری داده باشد.
۷. اگر تصور می کنید داروی تجویزی پزشک موثر نبوده است، با پزشک خود تماس بگیرید و خود اقدام به قطع مصرف دارو نکنید؛ چرا که اثرات مفید بعضی داروها پس از چند هفته دیده خواهد شد.
۸. ناپدیدشدن نشانه های بیماری برای مطمئن شدن از تکمیل دوره ی درمان کافی نیست. برای مثال ، پس از مصرف آنتی بیوتیک ها، نشانه های عفونت پس از چند روز از بین می روند، اما باید بر اساس دستور پزشک همه ی داروی تجویزشده مصرف شود، تا عفونت ریشه کن گردد.
۹. نگهداری داروهای گوناگون در یک قوطی ، کار درستی نیست. همچنین داروهای مورد استفاده را پس از مصرف، در قوطی دربسته نگهداری کنید و هرگز برچسب دارو را از آن جدا نکنید.
۱۰. برای پیشگیری از اشتباه، دارو را در تاریکی مصرف نکنید و پیش از مصرف برچسب آن را بخوانید، به ویژه به تاریخ انقضاء و هر نوع دستور پزشک و داروخانه بریا مصرف آن توجه کنید.
۱۱. اگر دارو را به شکل شربت مصرف می کنید، باید از قاشق یا پیمانه ی مخصوص اندازه گیری که در جعبه ی آن قرار دارد ، استفاده کنید تا بتوانید داروی مصرفی را بر اساس دستور پزشک اندازه بگیرید. گاهی دیده شده است ، بیمار شیشه ی دارو را سر می کشد که این کار سبب می شود ، میزان مصرف دارو درست و به اندازه نباشد و گذشته از آن ، میکروب ها یا ویروس های دهان بیمار به شیشه ی دارو وارد شوند و آن را آلوده کنند.
۱۲. داروهای خوراکی در شکل های گوناگون مانند قرص ، کپسول و شربت به فروش می رسند ، بنابراین اگر در مصرف یکی از این شکل ها دچار مشکل باشید، می توانید با پزشک خود مشورت نمایید تا ، در صورت امکان ، از شکل دیگر دارو استفاده کنید.
۱۳. هر دارویی ممکن است در کنار خواص درمانی، عوارض ( پیامدهای ) ناخواسته ای نیز داشته باشد که بعضی از آنها ممکن است به اقدامات پزشکی خاصی نیاز داشته باشند. بنابراین لازم است بدانید داروی مصرفی چه عوارضی دارد و در صورت بروز آن، چه اقدامی باید بکنید.
۱۴. نام داروی مصرفی خود را برای استفاده در آینده روی کاغذی نوشته و با خود همراه داشته باشید.
۱۵. هرگاه دارویی خاص را به مدت طولانی مصرف می کنید، پیش از تمام شدن آن ، آن دارو را خریداری کنید ، تا پیوستگی درمان از بین نرود.
هیچگاه نگذاریم کودکان با داروها بازی کنند یا تنها بمانند.

هیچگاه نگذاریم کودکان با داروها بازی کنند یا تنها بمانند.

16. در صورت فراموش کردن یک وعده از مصرف بعضی داروها ، همین که به یادتان آمد آن را مصرف نکرده اید ، باید آن وعده را مصرف کنید؛ در مورد تعداد دیگری از داروها باید از مصرف وعده ی فراموش شده خودداری کنید ؛ چرا که موجب افزایش میزان نسبتاً بالا و خطرناک آن دارو در بدن خواهد شد.
۱۷. در صورت داشتن این شرایط ، پزشک معالج خود را آگاه کنید: ۱.حساسیت و آلرژی نسبت به دارو ۲. حساسیت به غذا یا مواد خاص دیگری مانند رنگ های مصنوعی، برنامه ی غذایی خاص ۳. زمان بارداری، دوره ی شیردهی ۴. وجود بیماری دیگری علاوه بر بیماری کنونی خود ۵. مصرف داروی خاص.
۱۸. برای پیشگیری از فساد دارو، به شرایط و شیوه ی نگهداری آن توجه نمایید.
۱۹. گاهی اوقات مصرف همزمان دو دارو، می تواند زیان بار و یا حتی کشنده باشد. همیشه هنگامی که یک دارو را دارید مصرف می کنید ، از پزشک خود بپرسید ، آیا داروی تازه با داروی قبلی تداخل دارویی دارد یا نه ؟
۲۰. گاهی بعضی از داروها و غذاها با داروهایی که پزشک برای شما می نویسد ، ناسازگارند و با آها تداخل ایجاد می کنند ؛ پس به دستورهای پزشک خود برای پرهیز از خوردن برخی غذاها و داروها توجه نمایید.
۲۱. داروهایتان را با کسی شریک نشوید. هیچوقت داروی خود را به کس دیگری ندهید. دارو برای بیماری و وضعیت بالینی شخص شما تجویز شده است و ممکن است برای دیگری، زیان آور و حتا مرگ آور باشد.
۲۲. داروهای تاریخ مصرف گذشته را دور بریزید.
۲۳. هیچگاه قرص را نجوید ، نشکنید و خرد نکنید ، مگر با دستور پزشک معالج خود.
۲۴. فهرست داروهای خود را همراه داشته باشید. اگر داروهای زیادی مصـرف می‌کنیـد، فهرستی از نام و مقـدار مصـرف آنها را در جیـب خود داشته باشید، تا اگر احیانا بیـرون از منزل دچار یک وضعیت اورژانسی شدید، بتوانید به گروه پزشکی درباره ی داروهایی که مصرف می‌کنید، اطلاعات لازم را بدهید. چنین فهرستی، در ملاقات با پزشک هم مفید خواهد بود ؛ چون بدین ترتیب، دیگر نام و اندازه ی داروهای مصرفی را فراموش نخواهید کرد.
۲۵. خوردن داروی بیشتر، همیشه به این مفهوم نیست که می تواند حال شما را بهتر کند. گاهی که خیلی بدحال هستیـد، شایـد استفاده از مقدار بیشتـر دارو شما را وسوسه کند؛ اما به یاد داشته باشید که این کار نه تنها سودمند نیست و بیشتر وقت ها، خطرناک خواهد بود.
۲۶. به طور کلی بهتر است داروها را با یک لیوان پر آب مصرف کنید ، مگر آنکه دستور پزشک شما چیز دیگری باشد. گاهی دیده شده است که بیماری ، قرص یا کپسول دارویی خود را به همراه چای یا آب گریپ فروت یا نوشابه الکلی خورده است و دچار پیامدها ( عوارض ) ناخواسته و ناشناخته ی خطرناکی شده است. دلیل این امر « تداخل » داروی شیمیایی با مواد شیمیایی موجود در میوه یا الکل یا چای است.
۲۷. بعضی داروها باید همراه غذا مصرف شوند تا موجب تحریک معده نشوند
۲۸. بعضی از داروها را نباید همراه غذا مصرف کرد ؛ چرا که غیرفعال می شوند و خاصیت خود را از دست می دهند یا شروع اثر آنها به تاخیر می افتد.
۲۹. هنگام مصرف داروهای طولانی اثر ، هر دوز دارو باید به طور کامل مصرف شود.
۳۰. داروهایی را که دارای پوشش روده ای و در روده باید جذب شوند ، نباید با شیر یا شربت آنتی اسید خورده شوند ؛ چرا که بسیار زود در معده حل می شوند و تاثیر دارویی خود را از دست می دهند.
۳۱. اگر دارو را به شکل شربت مصرف می کنید ،باید از قاشق یا پیمانه ی مخصوص آن که در قوطی آن به همراه دارو داده می شود ، استفاده کنید تا بتوانید با دقت ، دارو را برابر دستور پزشکتان اندازه گیری کنید و بخورید.

پیامدهای مصرف خودسرانه ی دارو چیستند ؟
«مصرف خودسرانه ی دارو » به این معنی است که بیمار بی دستور پزشک یا داروساز ، خود دارویی را برای درمان بیماری خود مصرف کند . این کار  ، جدا از اینکه نشانه ی بی سوادی چنین بیماری است و نشان می دهد که او معنای « دانش پزشکی » را نمی داند ، می تواند زمینه ساز زیان های جسمی و روحی بیمار شود و گاهی او را بکشد .

در میان داروها، داروهای مسکن و آنتی‌ بیوتیک، بیشتر از سوی بیماران خودسرانه مصرف می شوند . نزدیک به ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران بستری شده در بیمارستان ها کسانی هستند که خودسرانه ، دارویی را مصرف کرده اند و با وخیم شدن حالشان در بیمارستان بستری شده اند . امروزه ما در عصری زندگی می کنیم که پزشکی و کشف داروها پیشرفت چشمگیری داشته است و داروهای تازه و خوبی برای درمان برخی از بیماری ها ساخته شده است که در چند دهه پیش و یا حتی در چند سال گذشته ، اثبات شده بود که دچارشدن به آنها ، بیمار را می کشت .

وضعیت بحرانی در مصرف خودسرانه ی دارو
امروزه از تجویز غیرمنطقی دارو به عنوان یک بحران یاد می شود و دست اندرکاران دستگاه سلامت جامعه نیز چنین عقیده ای دارند ، اما روشن نیست که چرا با اینکه مسئولان از وجود چنین مشکلی آگاه هستند ، چرا همچنان مصرف خودسرانه ی دارو در کشورمان افزایش می یابد . مصرف بیش از اندازه ی نسل سوم «سفالکسین‌«ها ، هم خوراکی و هم تزریقی ، باعث شده‌ است در بسیاری از بیماری های ساده که در گذشته با آنتی بیوتیک ‌های ارزان قیمت درمان می ‌شد ، دیگر با آنتی ‌بیوتیک‌های گران نیز نتوان آنها را درمان کرد . بررسی ها و پژوهش ها نشان می دهند که بروز ۳۰ درصد از عوارض دارویی در کشور ناشی از صرف داروهای تزریقی است. ویژگی بارز شیوه های درمان دارویی در ایران، مصرف بیش از اندازه ی داروهای تزریقی است. به طوری که سرانه ی مصرف داروهای تزریقی در ایران تا حدود ۴/۱۱ رسیده است. این رقم ۴ برابر سرانه ی مصرف این قبیل داروها در کشورهای در حال توسعه است. بیشتر داروسازان و پزشکان بر این باورند که علت بروز مصرف غیرمنطقی دارو در کشور، ناشی از دسترسی آسان مردم به دارو و همچنین خرید داروهای آنتی بیوتیک بدون داشتن نسخه است. بسیار دیده می شود که کسانی به پیشنهاد دوستان و آشنایانی که هیچگونه شناخت و دانش پزشکی ندارند ، از داروهایی استفاده می کنند که هیچ ضرورتی برای استفاده از آنها نیست و این کار می تواند عوارض ناگواری به دنبال داشته باشد. متاسفانه میزان مراجعات مردم به پزشکان در کشورمان بالا است، به گونه ای که ایران به لحاظ مصرف دارو جزو ۲۰ کشور نخست دنیا است و در آسیا پس از چین مقام دوم را دارد.

داروی ضدمیکروبی چیست؟
داروهای ضدمیکروبی داروهایی هستند که برای درمان عفونت هایی به کار می روند که توسط میکروارگانیسم هایی مانند باکتری، قارچ، انگل و ویروس ایجاد شده اند. ساخته شدن این داروها یکی از مهم ترین پیشرفت ها در زمینه ی بهداشت است و در طی ۷۰ سال گذشته توانسته است جان میلیون ها انسان را از مرگ نجات دهد. داروهای ضدمیکروبی شامل آنتی بیوتیک ها، ضدقارچ ها، ضد انگل ها، داروهای شیمی درمانی و ضدویروس ها هستند. اگر امروزه ما زندگی طولانی تر و سالم تری داریم ، به این سبب است که داروهای سودمند و موثری از جمله داروهای ضدمیکروبی برای درمان بیماری ها در دسترس هستند. تا پیش از از ساخته شدن داروهای ضدمیکروبی در دهه ی ۱۹۴۰ میلادی ، مردم با دچارشدن به بیماری های عفونی می مردند .

دارو ، خوراک انرژی زا نیست . هیچگاه چند دارو را با هم نخوریم .
امروزه ما نمی توانیم جهانی را بدون وجود داروهای ضدمیکروبی تصور کنیم ؛ اما رفتار به گونه ای است که کم کم ما در آستانه از دست دادن « داروی ضدمیکروبی » هستیم. مصرف و کاربرد نادرست و بی رویه ی این داروها در پزشکی و دامپروری در ۷۰ سال گذشته ، تعداد و گونه های میکروب هایی را که در برابر این داروها مقاوم شده اند ، افزایش داده است . مقاوم شدن میکروب ها در برابر داروهای ضدمیکروبی ، زمینه سازافزایش مرگ ها، ناتوانی و آسیب بیشتر و افزایش هزینه های درمانی و بهداشتی شده است.

«مقاومت دارویی » چیست؟
مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها ، ضدویروس ها ، ضد انگل ها و ضدقارچ ها را «مقاومت دارویی» می نامند . هنگامی این مقاومت روی می دهد که میکروارگانیسم هایی مانند باکتری، ویروس، قارچ و انگل به گونه ای تغییر می کنند که داروهایی که پیش از آن برای درمان عفونت های چرکزای حاصل از آنها استفاده می شد ، نمی توانند آنها را درمان کنند . مقاوم شدن میکروارگانیسم ها نسبت به بیشتر داروهای ضدمیکروبی یک نگرانی و یک تهدید بزرگ است ؛ زیرا یک عفونت مقاوم ممکن است کشنده باشد، به دیگران منتقل شود و گسترش پیدا کند و باعث تحمیل هزینه های سنگین به افراد و جامعه شود. وقتی مقاومت به داروهای خط اول ایجاد می شود ، شیوه های درمانی پیچیده و پرهزینه را باید به کار گرفت . در واقع «مقاومت میکروارگانیسم در برابر دارو » دستاوردهای پزشکی را نابود می کند . اگر داروهای ضدمیکروبی موثری برای درمان و پیشگیری از عفونت ها در دسترس نباشند ، موفقیت درمان هایی همچون پیوند اندام ها، شیمی درمانی و جراحی های مهم ممکن است به خطر بیفتد .

چگونه یک مقاومت دارویی به وجود می آید ؟
« مقاومت ضد دارویی» با استفاده ی نادرست و نامناسب از داروها به آسانی پدید می آید . برای نمونه ، هنگامی که پزشک برای درمان یک آلودگی میکروبی داروی کافی تجویز نمی کند و یا بیمار همه ی داروی تجویزشده را مصرف نمی کند. کیفیت پایین دارو، داده شدن یک داروی آنتی بیوتیک به جای داروی دیگر ، پیشگیری نکردن و انجام ندادن اقدام های لازم برای مهار عفونت نیز می توانند به گسترش و پیشرفت «مقاومت دارویی» کمک کنند. عامل هایی که سبب ایجاد مقاومت دارویی می شوند ، اینها هستند :

هر دارو باید در جعبه یا قوطی ویژه ی خود نگاهداری شود ؛ وگرنه به میکروب های دست و دیگر چیزهایی که با آن تماس پیدا می کند ، آلوده می شود .
1. کم یا زیاد خوردن دارو

۲. ضعف اقدامات پیشگیری و مهار عفونت

۳. نبود نظارت کافی برای تامین کیفیت و فراهم آوری داروها در کارخانه های داروسازی و داروخانه ها

۴. فقدان یا ناتوانی دستگاه های پایش و مراقبت

می توان گفت دو عامل باعث افزایش و گسترش مقاومت به داروهای ضدمیکروبی می شوند : ۱. مصرف بیش از اندازه و مصرف نادرست داروهای ضدمیکروبی و ۲. گسترش و انتشار ارگانیسم های مقاوم در میان افراد، جامعه و کشورها

بنابراین مبارزه با مقاومت به داروهای ضدمیکروبی از دو راه باید انجام شود : ۱. بهبود مصرف داروهای ضدمیکروبی ۲. جلوگیری از انتقال ارگانیسم های مقاوم در برابر دارو

برگرفته از تارنمای ایرانچهر به نقل از تارنگار «پایگاه سلامت - شبکه بهداشت و درمان دماوند»  ( با ویرایش )

• < قبلی
• بعدی >