زیست بوم

یادداشت - دریاچه ارومیه، چشم انتظار ناجی

دریاچه ارومیه، که نام کهن آن را "چی چست" می‌گفتند و در اسطوره‌های کهن ایران زمین نقشی بنیادی داشته، و حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در شاهنامه از آن به خون چیست یاد کرده است، این روزها حال خوشی ندارد و بیش از 15 سال است که چشم انتظار مسئولان، دست اندرکاران محیط زیست و دوستداران طبیعت در سراسر جهان است که فکری برای درمان و نجات«بزرگترین زیستگاه طبیعی آرتمیا»، داشته باشند.

nike foamposite 2000 black women shoes heels - Blanco - 991 - DJ3180 - Nike Air Max 97 By You Zapatillas personalizables | Women's shoes - chandal adidas negro redecilla black hair line - ropa deportiva adidas peru en vivo gratis internet , High boots and others - Trekker boots - DialadogwashShops

به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، بدین گونه، این دریاچه درگذشته به عنوان یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جهان مطرح بوده که از آن به عنوان«دومین دریاچه شور جهان»، «بزرگترین زیستگاه طبیعی آرتمیا»، «بیستمین دریاچه بزرگ جهان»، «شورترین دریاچه جهان که حیات در آن جریان دارد» و«بزرگترین دریاچه داخلی ایران» یاد می‌شد که به دلیل بروز خشکسالی، کاهش نزولات آسمانی، عوامل انسانی، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، نبود طرح آمایش سرزمین، سد سازی، توسعه بی‌رویه شهر، صنعت و کشاورزی و عدم استفاده از روش‌های کشت مدرن کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه از سال 76 شروع به خشک شدن کرده و امروز این تالاب در بحرانی‌ترین شرایط زیست محیطی قرار گرفته است.

* نجات چی چست؛ در محاق فراموشی
به بیان دیگر، خشکی دریاچه ارومیه به نوعی همه را به شدت متاثر کرده است. برخی مسئولان و کارشناسان انتقال آب از حوزه‌های اطراف، بارور کردن ابرها، افزایش راندمان آبیاری، گسترش کشاورزی مکانیزه و روش‌های نوین آبیاری، استفاده بهینه از منابع آبی، بهبود الگوی کشت، اصلاح روش‌های آبیاری و... را برای بر‌طرف کردن بحران آب دریاچه ارومیه موثر می‌دانند.

بدینسان، با وجود این همه اما و اگرهایی که در خصوص طرح نجات دریاچه ارومیه در طول بیش از یک دهه مطرح شده و می‌شود، ولی متاسفانه تاکنون هیچ اقدام علمی و عملی در جهت بهبود وضعیت این دریاچه صورت نگرفته است و طرح‌هایی هم که در این زمینه مطرح شده، عمدتا بلند مدت بوده و زمانی به نتیجه خواهد رسید که دیگر چیزی از«دومین دریاچه شور جهان» باقی نمانده باشد. برخی کارشناسان بر این باورند که دریاچه ارومیه تنها دریاچه‌ای است که شانس احیا دارد. ولی به نظر می‌رسد، برخی مسئولان مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جهان را فراموش کرده‌اند؛ دریاچه‌ای که این روزها با تمام دار و ندارش رو به نابودی است و این دریاچه هم‌چنان در انتظار اقدامات اجرایی و راهبردی مسئولان به سر می‌برد.

* چی چست؛ تشنه 24 میلیارد متر مکعب آب شیرین

کارشناسان میزان کسری آب دریاچه ارومیه در طول 15 سال خشکسالی آن را در حدود 24 میلیارد متر مکعب بیان می‌کنند. به اعتقاد کارشناسان محیط زیست میزان آب مورد نیاز دریاچه ارومیه سالانه 1 /3 دهم میلیارد متر مکعب می‌باشد که با این فرایند احیای دریاچه ارومیه یک فرایند 50 ساله است، مگر این‌که معجزه ای اتفاق بیفتد. به بیان دیگر، درحال حاضر ارتفاع آب دریاچه ارومیه 1271.8 متر می‌باشد که نسبت به سال گذشته(91)، 8 سانتیمتر افزایش یافته ولی نسبت به متوسط طولانی مدت حدود 3 متر کسری آب دارد و زمانی به شرایط نرمال خواهد رسیدکه ارتفاع آب آن به ۱۲۷۴ متر برسد.

نکته در خور تامل این‌که، طرح نجات دریاچه ارومیه در حالی توسط سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو، جهادکشاورزی و استانداری‌های استان‌های مجاور این دریاچه پی‌گیری می‌شود که بر اساس بررسی‌های به‌عمل آمده، مساحت دریاچه ارومیه از پنج‌ هزار کیلومتر مربع در ژانویه ۲۰۰۹ به سه ‌هزار و۵۰۰ کیلومتر مربع در ژانویه ۲۰۱۳ رسیده‌ است. این بدان معناست که این دریاچه طی گذشت تنها چهار سال، ۳۰ درصد کاهش مساحت داشته‌ است. بر این مبنا می‌توان نتیجه گرفت که سیر خشک شدن دریاچه ارومیه در طول دهه اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته و مسئولان هم توانایی جلوگیری از خشک شدن این ذخیره‌گاه طبیعی جهان را نداشته‌اند.

* مرگ شور؛ آرتمیا، گیاهان و...

دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جهان، دارای ۱۰۲ جزیره است و در حوزه اکولوژیکی این دریاچه هم،27 گونه پستاندار، 212 گونه پرنده، 41 گونه خزنده، 7 گونه دوزیست و 26 گونه ماهی وجود دارد و مهم‌ترین بی‌مهره آبزی این دریاچه نیز آرتمیا اورمیانا Artemia urmiana است که این جانور از رده سخت پوستان بوده و تامین کننده غذای بسیاری از گونه‌های مهم پرندگان (فلامینگو) می‌باشد که همه آن‌ها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوخته طبیعی جهان به ثبت رسیده‌اند.

از این رو، دریاچه ارومیه از نظر داشتن موادّ معدنی گوناگون در سال 1356 از سوی دفتر شورای هماهنگی بین المللی برنامه انسان و کره مسکون (MAB) به عنوان یکی از مناطق بین‌المللی ذخیره‌گاه‌های زیست کره در سطح جهان به ثبت رسید و هم‌چنین در سال 1346 براساس مصوبه شماره یک شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور، به عنوان منطقه حفاظت شده و طبق مصوبه شماره 63 شورای عالی در سال 1354 به عنوان پارک ملی ارتقا یافت و در این راستا نیز این دریاچه با تمام جزایر آن در سال 1354 به عنوان یکی از تالاب‌های بین‌المللی در کنوانسیون رامسر ثبت و از طرف موسسه بین‌المللی تالاب‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق مهم پرندگان انتخاب شده است، ولی امروزه این دریاچه به دلیل برخی مشکلات و ناملایمات با تهدیدی بسیار جدی روبروست.

به هر حال آنچه در این راستا مهم به نظر می‌رسد، این‌که درگذشته" بزرگترین زیستگاه طبیعی آرتمیا" به دلیل طبیعت بکر، سواحل زیبا و آب‌شور پرآوازه جهان بود که گردشگران و دوستداران طبیعت بسیاری را در فصول مختلف و علی‌الخصوص در تابستان به‌سوی خود جلب می‌کرد، ولی متاسفانه در حال حاضر به خاطر بوی نامطبوع هزاران تن نمک و مرگ و میر برخی موجودات، به نوعی همه را فراری داده، به طوری که در سکوت و غربت غمناک آن می‌توان بوی مرگ را در سواحل آن به خوبی استشمام کرد و در سرخی زلال آن نیز مرگ خاموشی را که به انتظار نشسته، می‌توان مشاهده نمود.

* چی چست؛ در التهاب ماندن و رفتن

طرح نجات دریاچه ارومیه این روزها به دلیل تأثیرات زیست محیطی خشک شدن آن که در فهرست ذخایر زیستی جهان ثبت شده، به یک موضوع بین‌المللی تبدیل شده است، ولی با این وجود هنوز راهکار ویژه و عملیاتی ارایه شده از سوی کارشناسان و مسئولان برای حل مشکل این دریاچه به نتیجه نرسیده است.

هنوز سوالات بی‌شماری در این خصوص مطرح است و این‌که کارشناسان و مسئولان چه نسخه‌ای را برای نجات دریاچه ارومیه پیچیدند؟ آیا این دریاچه به سرنوشت دریاچه آرال دچار خواهد شد؟ آیا دریاچه ارومیه تا چند سال دیگر خشک خواهد شد و یا نه؟!

از سویی، بسیاری از سوالات دیگر و این‌که مسئولان و دست اندرکاران این عرصه برای احیای این دریاچه باید بیش از گذشته تلاش نمایند و گوش به زنگ باشند که دوستداران طبیعت این منطقه و دریاچه تا کی باید منتظر تیترهای ناخوشایندی در روزنامه ها، خبرگزاری‌ها، پایگاه های خبری و ... همچون "اختلاف نظر در مورد آلودگی دریاچه ارومیه، دریاچه ارومیه 4 سال دیگر خشک می‌شود، آیا ارومیه بحرالمیت می‌شود؟، دریاچه ارومیه می‌میرد!، آخرین پرواز فلامینگوها بر فراز دریاچه ارومیه، آخرین نفس‌های ارومیه، دریاچه ارومیه در اغما!، دریاچه ارومیه؛ هر سال شورتر از پارسال، دریاچه ارومیه در آستانه مشکلی تازه،آب دریاچه ارومیه باز هم کاهش یافت، هزار فلامینگو دریاچه ارومیه را ترک کردند، احتمال خشکی کامل دریاچه ارومیه، حذف کامل سرخی دریاچه ارومیه سال‌ها طول می‌کشد، شکوفه‌های جلبکی و باکتری "هالوفیت" عامل سرخی دریاچه ارومیه، دلایل رنگی شدن دریاچه ارومیه،آرتمیا تنها موجود زنده دریاچه ارومیه در خطر انقراض، ریسمان بوروکراسی، پیچیده بر حلقوم دریاچه ارومیه، رنگ سرخی که اسرار هویدا کرد! نکرد؟، بارور کردن زمینی ابرها بهترین راه نجات دریاچه ارومیه است، دریاچه ارومیه؛ زخم کهنه‌ای که سر گشوده است، و..." باشند.

با این وجود، اخیرا کارشناسان و مسئولان طرح نجات ارومیه اعلام کردند که طرح جامع نجات دریاچه ارومیه اجرایی شده که امیدواریم این روند برای نجات «شورترین دریاچه جهان که حیات در آن جریان دارد» دیر نشده باشد.

* صدای پای ناجی ...
به نظر می رسد، بعد از گذشت 16 سال "چی چست" هم‌چنان چشم انتظار ناجی و نجات دهنده است و برای فردای خویش امیدوار است.

به عقیده کارشناسان وضعیت دریاچه ارومیه این روزها بسیار شکننده و بحرانی است و در این خصوص سه راهکار علمی و عملی را برای نجات دومین دریاچه شور جهان پیشنهاد می‌کنند، " پلمب 22 هزار حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق غیرمجاز حوضه آبریز دریاچه ارومیه، رهاسازی حدود 5/1 میلیارد متر مکعب از 712/1 میلیارد متر مکعب آب 29 سد ساخته شده در حوزه مذکور به مدت شش سال و کمک غیرنقدی به مالکین 150 هزار هکتار از اراضی واقع در محدوده چاه‌های غیرمجاز موجود در حوضه با هدف تغییر شغل کشاورزی به صنایع دستی و صنایع غذایی و نیز کمک به مالکان صد هزار هکتار از اراضی واقع زیر 29 سد ساخته شده حوضه با هدف توقف کشت در شش سال آینده است".

به بیان دیگر، تا به امروز از سوی مسئولان و کارشناسان راهکارهای زیادی برای نجات دریاچه ارومیه پیشنهاد شده اما به نظر می‌رسد، بسیاری از این راهکارها یا غیرعملی و یا آن‌در پرهزینه‌ بوده که تا به امروز عملیاتی و کارساز نشده است. بی‌شک برای احیای دریاچه ارومیه باید از همه ظرفیت‌های موجود استفاده کرد. و در همین راستا متولیان امر به جای شعار دادن، فرافکنی و توجیه طرح‌ها، اقدامات عملی مناسبی را به عمل آورند.

* پا به پای طبیعت

تلاش برای حفاظت از محیط زیست و به ویژه آب و خاک را گامی موثر برای توسعه پایدار کشورها بیان می‌کنند. با این وجود با بررسی آیات، روایات و سیره اهل بیت(ع) روشن می‌شود که هیچ مکتبی به اندازه دین مقدس اسلام به طبیعت و محیط زیست اهمیت نداده است. چرا که فلسفه اصلی جهان آفرینش بر پایه نظم و عدالت بوجود آمده که در این راستا در قرآن کریم در آیه 49 سوره قمر براهمیت این امر تاکید شده است: " إِنَّا کُلَّ شَیْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ، ماییم که هر چیزی را به اندازه آفریده‏‌ایم ". و هم‌چنین در مورد اهمیت آب و حفظ این مایه حیات جنبندگان و نباتات در سوره انبیا آیه 30 و سوره نور آیه 45 سفارش شده است.

به همین اعتبار، از این رو مسلمانان باید نسبت به سایر جوامع توجه ویژه‌تری به این مسئله داشته باشند، در واقع می‌توان گفت که مشکلی که توسط انسان‌ها به وجود آمده، باید توسط خود انسان‌ها نیز حل شود. بدین‌سان، با توجه به اهمیت طبیعت و حفظ محیط زیست است که در قرآن کریم بعضی از سوره‌های این کتاب الهی( عنکبوت، نجم، فجر، شمس، حدید، لیل، بقره، رعد، نحل، نور، قمر، تین، ناس و... ) به نام یکی از عناصر طبیعت آمده و انسان‌ها را به مطالعه، تفکر و تدبر در طبیعت و عناصر آن فرا خوانده که سرنوشت شما انسان‌ها به طبیعت بستگی دارد و باید برای حفظ و نگهداری آن کوشا باشید.

بر همین اساس، رابطه میان طبیعت و انسان باید دوستانه، پا به پا، دوسویه و بر پایه درک متقابل و نیاز او به زمین و منابع گوناگون صورت گیرد، چرا که هرگونه بهره‏‌گیری نادرست از آن می‏‌تواند تهدیدی بزرگ و جبران ناپذیر برای زندگی جوامع بشری باشد.

* چی چست را به خاک و خاطره نسپاریم
البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت و آن این‌که " چی چست را به خاک و خاطره نسپاریم" ، همین ...

** یادداشت - موسی کاظم‌زاده - خبرنگار ایسنا

• < قبلی
• بعدی >