زیست بوم

آخرین وضعیت دریاچه ارومیه؛ گزارش ویژه تارنمای آذری‌ها

برگرفته از تارنمای آذری‌ها

دریاچه ی ارومیه بزرگترین پهنه ی آبی درون مرزهای ایران و بزرگترین آبگیر دائمی آسیای غربی و دومین دریاچه شور جهان با مقدار نمک محلول بیش از دو برابر اقیانوسها می باشد.

نام کهن این دریاچه چیچَست بود. این واژه، واژه‌ای است از زبان اوستایی و پارسی باستان و تلفظ آن چَئِچَستَ بوده‌است. دریاچهٔ چیچست در اسطوره‌های ایرانی نقشی بنیادین دارد. عرصهٔ بسیاری از رویدادهای مهم زندگی کیخسرو، کرانهٔ این دریاچه بوده‌است. دژ بهمن که کیخسرو در نبردی غول‌آسا و سهمگین آن را می‌گشاید و از چنگ دیوان به‌در می‌آورد، در نزدیکی همین دریاچه بوده.

این دریاچه در خطر خشک شدن کامل قراردارد و طی ۱۳ سال گذشته ۶ متر کاهش سطح داشته‌است. اختصاص ۹۰٪ منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، تبخیر زیاد در پی گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی در پی حفر چاه از دلایل خشک شدن این دریاچه می‌باشند. کارشناسان ابراز داشته‌اند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد.

یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از نقاط دیگر به ویژه رود ارس است. به گفته نماینده ارومیه در مجلس نادر قاضی‌پور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این ایده با مخالفت‌هایی روبروست. روزنامه اقتصاد پویا در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی می‌داند که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به نقاط دیگر آذربایجان شده‌اند و از دولت درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تأمین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود و یا با فشار بسیار بر مسئولین طرح میان‌گذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. بر اساس این نظریه برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر باید از مصرف آب کاسته و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به طور طبیعی به این دریاچه می‌ریخته‌اند دوباره به سوی آن رها کند.

به گزارش جام جم آنلاین كاهش شدید منابع آبی دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر مسئولان استانی و كشوری را به اتخاذ راهكارهای متعددی برای نجات آن واداشت؛ راهكارهایی كه برخی از آنها در حد حرف باقی ماند و برخی دیگر نظیر بارورسازی ابرها نیمه‌كاره رها شد. پروژه انتقال آب از رودخانه زاب (گلاس)‌ به دریاچه ارومیه نیز یكی از این راهكارهاست كه قرار است عملیات اجرایی آن بزودی آغاز شود و به گفته مسوولان استانی، در صورت جلوگیری از هرگونه اتلاف وقت و اعتباررسانی بموقع این پروژه تا پنج سال دیگر به نتیجه خواهد رسید.
مسوولان استان آذربایجان غربی امیدوارند كه در این پنج سال با استفاده از روش‌هایی نظیر بارورسازی ابرها، اجرای كشت مكانیزه و استفاده از روش‌های نوین آبیاری از بروز این بحران تا انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه جلوگیری كنند.

استاندار آذربایجان غربی در این‌باره می‌گوید: این طرح از طریق انتقال آب از رودخانه گلاس به دریاچه ارومیه، در دو ناحیه كانی‌سیب و سیلوه انجام می‌شود.
وحید جلال‌زاده با تاكید بر این‌كه این اقدام در مرحله اول به منظور تامین حقابه كشاورزی و شرب اهالی منطقه و در مرحله بعد به منظور تامین نیاز آبی دریاچه ارومیه انجام می‌شود، می‌افزاید: آب لازم برای دریاچه ارومیه از سد كانی‌سیب، در فاز اول 640 میلیون متر مكعب و در فاز دوم یك میلیارد متر مكعب در نظر گرفته شده است.
همچنین از سد سیلوه نیز 100 میلیون متر مكعب آب در نظر گرفته شده است كه با تونل‌های متعدد و با انتقال به رودخانه گدار به دریاچه ارومیه ریخته خواهد شد.
معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی نیز با بیان این‌كه پروژه‌های علاج‌بخشی دریاچه در این استان در حال حاضر در چند حوضه در حال اجراست، به «جام‌جم» می‌گوید: پروژه انتقال آب از حوزه زاب یا رودخانه گلاس به دریاچه، یكی از این برنامه‌هاست كه عملیات اجرایی آن از سال گذشته با احداث سد انحرافی كانی‌سیب آغاز شده است.
سیدجواد محمودی با بیان این‌كه عملیات حفاری تونل انتقال آب از این حوضه به دریاچه، طی هفته‌های آینده آغاز می‌شود،‌ می‌افزاید: این تونل حدود 35 كیلومتر طول دارد و اعتبار مورد نیاز برای اجرای آن حدود 680 میلیارد تومان است و پیش‌بینی می‌‌شود با بهره‌برداری از آن حدود 700 میلیون متر مكعب آب به دریاچه ارومیه سرازیر شود.
وی در مورد احداث سد سیلوه و چپرآباد به عنوان اقدامات تكمیلی این طرح می‌گوید: با بهره‌برداری از این سدها نیز سالانه 100 میلیون مترمكعب دیگر آب وارد دریاچه می‌شود.
وی نیاز اكولوژیكی دریاچه را برای ادامه حیات طبیعی، سالانه سه میلیارد و 100 میلیون مترمكعب آب اعلام كرده و می‌افزاید: این میزان آب باید از طریق سه استان آذربایجان غربی،‌ شرقی و كردستان تامین شود و سهم آذربایجان غربی در این میان یك میلیارد و 800 میلیون مترمكعب است كه با اجرای طرح مذكور حدود یك میلیارد مترمكعب از این میزان تامین خواهد شد.

در همین حال منصور صادقی‌اصل، معاون استاندار و فرماندار مراغه نیز از انتقال 20 میلیون مترمكعب آب سد علویان به دریاچه ارومیه خبر داده و می‌گوید: ذخیره آب سد علویان نسبت به سال گذشته 10 میلیون مترمكعب بیشتر شده، به طوری كه آب موجود در پشت دریاچه سد، تا اواسط فروردین سال جاری به 23 میلیون مترمكعب رسید.
اقدامات مطرح شده در بالا شاید عملی ترین کارهای صورت گرفته برای نجات دریاچه ی ارومیه باشد اما مطمئنا کافی نیست، باید در نظر داشت که روند خشکیدن دریاچه ی ارومیه به صورت یک شبه و خرق الساعه صورت نگرفته است که در مدت زمان کوتاه قابل درکان و چاره باشد، مساله ی مهم در بهبود وضعیت دریاچه - در کنار انجام این اقدامات - تداوم و پیگیری آنها میباشد.

از دیگر کارهای در حال پیگیری برای افزایش سطح آب دریاچه و به موازات اقدامات بالا "گسترش کشاورزی نوین" و "بارور سازی ابرها" میباشد.
طرح بارورسازی ابرها به عنوان یكی دیگر از راهكارهای نجات دریاچه ارومیه، اولین‌بار در آذرماه 1389 در آذربایجان غربی با پرواز یك فروند هواپیمای تحقیقاتی بر فراز دریاچه ارومیه به اجرا درآمد.معاون عمرانی استانداری آذربایجان غربی با بیان این‌كه طرح تحقیقاتی این پروژه در استان به پایان رسیده است،‌ می‌گوید: از آنجا كه آذربایجان غربی یك استان مرزی است و هواپیما نمی‌تواند براحتی روی آن پرواز كند، بنابراین انجام عملیات باروری ابرها باید به شكل زمینی انجام شود.محمودی می‌افزاید: این طرح از طریق ژنراتورهای زمینی كه در ارتفاعات مستقر می‌شود، انجام خواهد شد.وی با اشاره به این که این طرح برای اولین‌بار در كشور اجرا شده و هم‌اكنون مراحل پایانی خود را می‌گذراند، تصریح می‌كند: مكان مناسب برای استقرار این ژنراتورها در حال حاضر شناسایی و دستگاه‌ها نیز خریداری شده و در راه انتقال به منطقه است و امیدواریم امسال بتوانیم بارورسازی ابرها را شروع كنیم.

همچنین، تلاش در جهت اصلاح و بهره‌برداری مناسب از آب‌های زیرزمینی و اصلاح روش‌های سنتی كشت‌، تولید و آبیاری از دیگر راهكارهای حل بحران دریاچه ارومیه است كه به تصویب وزارت نیرو رسیده است و مقامات اجرایی استان آذربایجان غربی نیز از سال گذشته گام‌هایی را در این زمینه برداشته‌اند.معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی در این‌باره می‌گوید: در حال حاضر 90 درصد از آبی كه در استان به دست می آید، در بخش كشاورزی مصرف می شود که از این مقدار نیز حدود 70 درصد به هدر می‌رود، در حالی كه می‌توان با اصلاح روش‌های آبیاری و بكارگیری روش‌های نوین آبیاری و كشاورزی مكانیزه،‌ جلوی هدررفت30 تا 40 درصد از این آب را گرفته و آن را به دریاچه منتقل كرد.محمودی می‌افزاید: در جهت رسیدن به این هدف، سال گذشته 34 هزار هكتار از مزارع كشاورزی به روش مكانیزه و آبیاری نوین زیر كشت رفت و درصددیم كه امسال نیز 50 هزار هكتار دیگر را به همین طریق زیر كشت ببریم.به گفته وی، دولت درخصوص حمایت از این طرح و توسعه و بهبود كمی و كیفی تولیدات كشاورزی، تسهیلاتی را برای كشاورزان در نظر گرفته است كه 85 درصد از این تسهیلات به صورت رایگان و 15درصد آن با پرداخت وام ارائه می‌شود.

با وجود همه نگرانی‌ها، در حال حاضر فصل باران‌ زای بهار را تجربه می‌كنیم؛ فصلی كه هرساله امید مردم، مسوولان و كارشناسان را برای بهبود وضع بحرانی دریاچه به همراه دارد. آمار مسوولان نیز در این ایام از سال، بویژه در اردیبهشت حاكی از افزایش بارش باران و بهبود نسبی اوضاع دریاچه ارومیه است.مدیر مطالعات منابع آبی شركت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی از افزایش سطح آب دریاچه به دلیل بارش‌های بهاری خبر می‌دهد. مهرنگ دوستی رضایی سطح تراز كنونی دریاچه ارومیه را یكهزار و 271 متر و 24 سانتی‌متر اعلام می‌كند و می‌گوید: این میزان 20 سانتی‌متر نسبت به زمان مشابه سال گذشته افزایش نشان می‌دهد.وی می‌افزاید: در سال آبی 91 ـ 90 بیش از 915 میلون مترمكعب آب وارد دریاچه ارومیه شده كه از این میزان 572 میلیون مترمكعب از طریق رودخانه زرینه‌رود سرریز شده است.

• < قبلی
• بعدی >